مسجد گوهرشاد کجاست؟ لوکیشن، تاریخچه، راز و داستان ساخت

مسجد گوهرشاد یکی از مکان‌های دیدنی، حرم مطهر امام رضا است. این مسجد به دلیل سبک معماری سنتی، کاشی کاری‌های زیبا و گنبد عظیم آن، به یکی از مقاصد گردشگری شهر مشهد تبدیل شده است. در ایرانیجو به تاریخچه مسجد و داستان ساخت آن را می پردازیم.

مسجد گوهرشاد کجاست؟

مسجد گوهرشاد یکی از مساجد معروف ایران است، که در استان خراسان رضوی در شمال شرق کشور واقع شده است. این مسجد  که در جنوب حرم امام رضا قرار دارد، نمونه‌ای برجسته از هنر ایرانی و دارای ویژگی‌های معماری سنتی است.

موقعیت جغرافیایی مسجد

• مسجد گوهرشاد از شمال به دارالسیاده و دارالحفاظ
• از جنوب به صحن قدس
• از غرب به صحن امام
• و از شرق به شیخ بهایی محدود می‌شود.

شالوده آن از آجر و گچ است و به دلیل ویژگی‌های ساختاری و داشتن تزیینات غنی از کاشی و کتابت، یکی از برجسته‌ترین آثار تاریخی ایران است.

این مسجد در دوران صفویه و قاجاریه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. دارای چهار ایوان و حیاطی به ابعاد 50 × 55 متر  و همچنین چندین شبستان است. گنبد دو لایه مسجد در سال 1911 در بمباران نیروهای امپراتوری روسیه به شدت آسیب دید.

مسجد جامع گوهرشاد از نظر تاریخ، زیبایی و معماری بسیار متمایز است. این مسجد به دلیل قدمت، ویژگی‌های معماری و تزئینات کاشی کاری غنی، بنای اسلامی حیرت انگیزی است.

راز مسجد گوهرشاد

گوهرشاد یکی از زنان مذهبی و با حجابی بود، که همیشه نقاب به صورت داشت.

این بانو قصد داشت، در کنار حرم امام رضا (ع) مسجدی بنا کند. او به همه کارگران و معماران اعلام کرد که دستمزد شما را دو برابر می‌دهم، اما به شرط اینکه فقط با وضو کار کنید و حین کار با یکدیگر بحث و مجادله نکنید.

او از کارگران خواست که با احترام با یکدیگر رفتار کرده و  اخلاق اسلامی را رعایت کنند. وی همچنین به کسانی که توسط حیوانات مصالح و بار به محل مسجد می‌آوردند، علاوه بر دستور قبلی گفت که سر راه حیوانات آب و علوفه قرار دهید. بر این زبان بسته‌ها بار سنگین نزنید ‌ و اجازه دهید هر جا تشنه و گرسنه بودند آب و علف بخورند.

ازدواج گوهرشاد با جوان کارگر

روزی که برای سرکشی کارگران به مسجد رفته بود، بر اثر باد مقنعه و حجاب او کنار رفت. یک کارگر جوان چهره او را دید و عشق گوهرشاد، صبر و طاقت را از او ربود.

تا جایی که بیمار شد و بیماری او را به مرگ نزدیک کرد. چند روزی بود که کارگر جوان به سر کار نمی‌رفت و گوهرشاد حال او را جویا شد. به او خبر دادند که جوان بیمار شده، لذا به عیادت او رفت. چند روز گذشت و روز به روز حال جوان بدتر می‌شد.

مادر جوان که احتمال از دست دادن فرزند خود را نزدیک دید، تصمیم گرفت جریان را به گوش گوهرشاد برساند. او گفت اگر جان خود را هم از دست بدهم مهم نیست و موضوع را به گوهرشاد گفت.

ملکه بعد از شنیدن این حرف با خوشرویی گفت: این که مهم نیست چرا زودتر نگفتی، که از ناراحتی یک بنده خدا جلوگیری کنیم.

گوهرشاد خانم به مادر مرد جوان گفت: برو و به پسرت بگو که من برای ازدواج تو آماده هستم. ولی قبل از آن باید دو کار صورت بگیرد:

• یکی اینکه مهر من 40 روز اعتکاف تو در این مسجد است، اگر قبول داری به مسجد برو و تا 40 روز فقط عبادت و نماز خدا را بجای بیاور.
• شرط دیگر این است که باید بعد از آماده شدن تو من از شوهرم طلاق بگیرم.

جوان عاشق وقتی پیغام گوهرشاد را شنید، از این مژده درمان شد. جوان رفت و مشغول نماز در مسجد شد، به امید اینکه پاداش نمازهایش ازدواج و وصال همسری زیبا به نام گوهرشاد باشد.

عدم تمایل جوان به ازدواج

روز چهلم گوهرشاد قاصدی فرستاد، تا از حال جوان خبر بگیرد. قاصد به جوان گفت: فردا چهل روز تو تمام می شود. ملکه منتظر است تا اگر تو آماده هستی، او هم شرط خود را انجام دهد.

جوان عاشق که ابتدا با عشق گوهرشاد به نماز پرداخته و حالا پس از چهل روز حلاوت نماز کام او را شیرین کرده بود جواب داد: به گوهرشاد خانم بگویید: اولا از شما ممنونم و دوم اینکه من دیگر نیازی به ازدواج با شما ندارم.

قاصد گفت: منظورت چیست؟ مگر تو عاشق گوهرشاد نبودی. جوان گفت: آنوقت که عشق گوهرشاد مرا بیمار و بی تاب کرد، هنوز با معشوق حقیقی آشنا نشده بودم. ولی اکنون دلم به عشق خدا می‌تپد، جز او معشوقی نمی‌خواهم.

من با خدا مانوس شدم و فقط با او آرام می‌گیرم. اما از گوهرشاد هم ممنون هستم که مرا با خداوند آشنا کرد، او باعث شد تا معشوق حقیقی را پیدا کنم.  آن جوان اولین پیش نماز مسجد گوهرشاد شد و کم کم مطالعات و درسش را ادامه داد. و این شخص که در آینده تبدیل به یک فقیه کامل شد، کسی نیست جز آیت الله شیخ محمد صادق همدانی.

تاریخچه ساخت مسجد گوهرشاد

مسجد گوهرشاد یکی از مصلاهای حرم امام رضا است، که به دستور شهبانو گوهرشاد  (همسر شاهرخ تیموری) در سال 821 قمری ساخته شد.

معمار این عمارت قوام الدین شیرازی بود، که مسئولیت بسیاری از بناهای بزرگ شاهرخ را بر عهده داشت.

ویژگی های مسجد

مساحت این مسجد 9410 متر مربع است.

دارای یک گنبد بزرگ لاجوردی، چهار ایوان، یک صحن و هفت اتاق بزرگ است.

در دو طرف حجره دو مناره زیبا وجود دارد، که هر کدام 40 متر ارتفاع دارند.

در انتهای حجره محراب بزرگی با دادوی سنگی و پوسته فیانس معرق وجود دارد.

کل نمای صحن با آجر میناکاری شده و فینس موزاییک با بهترین کیفیت روکش شده است.

تمام سطح مناره‌ها، دیوارها و ستون‌های اطراف با کاشی‌های معرق ظریف و لعاب‌کاری شده در رنگ‌های مختلف از جمله اولترامارین، فیروزه‌ای، سفید، سبز شفاف، زرد، زرد روشن و آبنوس تزئین شده است.

در حاشیه ورودی ایوان اصلی، کتیبه‌ای قدیمی وجود دارد، که توسط خوشنویس مشهور ایرانی بایسنقر میرزا حک شده است. این وقف نامه جامع حاکی از آن است که مسجد زمانی ساخته شده است، که شاهرخ پادشاه تیموری بر تخت سلطنت بوده است.

فینس معرق حیاط با سنگ تیره پوشانده شده است و بقیه سطح با کاشی کاری‌های فلور، هنرمندانه و عربی تزئین شده است.

گنبد اصلی بنا از دو لایه پیاز مانند جدا شده با شفت کوتاه و قطر دریچه 15 متر، محیط 63 و ضخامت 5.2 متر تشکیل شده است. قسمت محدب پوسته گنبد با کتیبه ای به خط کوفی تزئین شده است.

علاوه بر این، مسجد دارای یک کتابخانه عمومی است، که تعداد زیادی کتاب در آن نگهداری می‌شود. موزه‌ای نیز وجود دارد که نمایانگر صنایع دستی مختلف از جمله مجموعه فرش و آثار طلا بافته اهدایی به حرم مطهر امام رضا است. بیشتر آثار بافته شده با طلا به قرن 11 و 12 باز می‌گردد.

از آثار گرانبهای این موزه می‌توان به دست‌نوشته‌های علی رضا عباسی، خوشنویس و نقاش سرشناس صفوی اشاره کرد.

داستان ساخت مسجد گوهرشاد

این مسجد که به مسجد تیموری معروف است، از زمان ساخت تابحال به عنوان یک بنای برجسته برای برگزاری نماز جماعت به زائران حرم امام رضا خدمت می‌کرده است.

ساخت و ساز آن در سال 1418 میلادی آغاز شد و حدود 12 سال به طول انجامید. ساخت این مسجد زیر نظر معمار توانمند ایرانی قوام الدین شیرازی بود، که با کمک نیروی انسانی تامین شده از شهرهای شیراز و اصفهان تکمیل شد.

  مسجد گوهرشاد در زمانی که شاه عباس شاه مقتدر صفوی بر تخت سلطنت بود، چندین بار مرمت شد. او در مرمت، ساخت و ساز و بازسازی اماکن مختلف مذهبی و تاریخی کشور کمک زیادی کرد.

با این حال، زمان پیش رفت و مسجد در اثر زلزله ویرانگری که در سال 1803 رخ داد، نسبتاً ویران شد. فاجعه دیگری که در بمباران سال 1911 روسیه رخ داد، منجر به آسیب جدی به گنبد دو لایه مسجد شد.

 اما این مجموعه معماری اسلامی که در زیبایی متمایز است و پس از گذشت شش قرن همچنان پابرجاست، هر ساله میزبان میلیون‌ها زائر است.

جمع بندی

مسجد گوهرشاد یک مسجد تاریخی در مشهد است که در سال 821 هجری قمری، به دستور بانو گوهرشادبیگم همسر شاهرخ از پادشاهان تیموری ساخته شد، این مسجد 9410 متر مربع نیز مساحت دارد و در جنوب حرم امام رضا قرار گرفته است.