شب یلدا چند شنبه است ۱۴۰۲ ⭐ آداب و رسوم، تاریخچه شب چله

یکی از قدیمی ترین و خاص ترین جشن های ایرانی، شب یلدا است. این شب نیز مانند، عید نوروز و چهارشنبه سوری برای ایرانی ها مهم می باشد. ایرانی ها از زمان های بسیار قدیم، این شب را خاص و متفاوت دانسته و دلیل یک دقیقه اضافه بودن ساعت آن، این شب را دور هم جمع شده و جشن می گیرند. در ادامه با ایرانیجو همراه شوید تا با این شب زیبا و خاطره انگیز به طور کامل آشنا شویم.

شب یلدا چیست؟

در واقع شب یلدا که به آن شب چله نیز گفته می‌ شود، یکی از کهن‌ ترین جشن‌های ایرانی است که از دوران باستان به یادگار مانده است. این جشن، طولانی‌ترین شب سال در نیم‌ کرهٔ شمالی است و در تقویم ایرانی، مصادف با آخرین روز پاییز و آغاز زمستان است. از زمان غروب آفتاب در 30 آذر آغاز می‌ شود و با طلوع آفتاب در 1 دی به پایان می‌رسد.

شب یلدا 1402 چند شنبه است؟

در سال 1402 شب یلدا مصادف با پنج شنبه شب 30 آذرماه 1402 است.

زمان دقیق این شب در تقویم میلادی برابر با 21 دسامبر است، اما در سال‌های کبیسه به 20 دسامبر تغییر می‌کند. اما امسال در روز پنجشنبه واقع شده است.

در این شب ایرانیان دور هم جمع می‌شوند و تا پاسی از شب بیدار می‌مانند. آنها با خوردن آجیل، هندوانه، انار و میوه‌های دیگر، پای قصه‌های قدیمی نشسته و به فال حافظ می گیرند. افراد معمولا این شب را با خرید آجیل، میوه و شیرینی، و پختن غذاهای سنتی برای خود جذاب تر میکنند.

یلدا یعنی چه؟

واژه یلدا، واژه‌ ای سریانی به معنای «تولد» است. این واژه از طریق مسیحیان اولیه که به ایران مهاجرت کردند، وارد زبان فارسی شد. در کتاب «آثار الباقیه» ابوریحان بیرونی، از شب یلدا با نام «میلاد اکبر» یاد شده است. بیرونی، میلاد اکبر را تولد خورشید می‌ دانست.

شب چله یعنی چه؟

در زمان های قدیم ایرانیان تقویم دیگری نیز داشتند که بر پایهٔ کار کشاورزی و دامپروری بود. در این تقویم، کل سال به دو فصل تابستان و زمستان تقسیم شده بود. 

از این دو فصل، هر فصل نیز به 2 دوره چله بزرگ و چله کوچک نیز تقسیم شده بود. چله بزرگ، چهل روز ابتدایی هر فصل را شامل می‌شد و چله کوچک، 20 روز بعد را تشکیل داده بود.

چله بزرگ زمستان، از شب یلدا آغاز می‌ شد و تا 10 بهمن ادامه داشت. این مدت، شدت سرما بیشتر است و به محصولات کشاورزی و دامی آسیب بیشتری می‌ رساند. کلا فلسفه ی شب چله نیز همین مورد می باشد اما چله کوچک زمستان، از دهم بهمن آغاز می‌شد و تا اول اسفند ادامه داشت. آن زمان ، شدت سرما کمتر است و آسیب کمتری می‌ رساند. چهار روز پایان چله بزرگ و چهار روز آغاز چله کوچک را، چهار چله می‌گویند که نهایت شدت سرما در این مدت اتفاق می‌افتد.

تاریخچه شب یلدا

برگزاری مراسم شب یلدا در میان ایرانیان، به 7 هزار سال پیش باز می‌گردد. در آن زمان، مردم ایران باستان دریافته بودند که اولین شب زمستان، بلندترین شب سال است. 

مردم آن زمان زندگی خود را بر اساس طبیعت تنظیم می‌کردند. تغییر فصل و کوتاهی یا بلندی شب و روز، تأثیر زیادی بر زندگی آن‌ها داشت. از همین رو، اهمیت ویژه‌ ای برای نور، گرما و بلندی روزها قائل بودند. آنها معتقد بودند که در این شب، خورشید از چلهٔ زمستان عبور می‌کند و روزها بلندتر می‌شوند. بنابراین در این شب دور هم جمع می‌ شدند و تا پاسی از شب بیدار می ماندند. 

اما در طول تاریخ ایران، حکومت‌ها هیچ‌ گاه لزومی بر برگزاری شب یلدا نمی‌دیدند. با این حال، مردم از دیرباز این شب را پاس داشته‌ اند.

شب یلدا زرتشتیان

پس از آنکه ایرانیان به دین زرتشت روی آوردند، آداب و رسوم شب یلدا نیز با آیین زرتشت آمیخته شد. در آیین زرتشت، خورشید نمادی از اهورامزدا، خدای بزرگ آنها است. پس به همین دلیل شب یلدا برای این افراد نیز اهمیت خاص و ویژه ای پیدا کرد. طبق کتاب آثار الباقیه ابوریحان بیرونی، زرتشتیان روز اول دی را «خور‌روز» یا همان روز خورشید می‌دانستند.

آنها در این روز، جشنی به نام نودروز را برگزار می‌کردند.  این جشن، به دلیل بازه زمانی شب یلدا تا عید نوروز 90 روز بود برگزار می‌ شد و به این نام درآمده بود. در کتاب قانون مسعودی نیز آمده که اولین روز از دی‌ ماه، خره‌ روز یا خرم‌ روز نام داشته و آن را به اهورا مزدا نسبت داده بودند.

شب یلدا در زمان ساسانیان

در عصر ساسانیان، دین زرتشت دین رسمی کشور ایران بود. در این دوره نیر اهمیت آیین مهر در نهادهای حکومتی و در زندگی مردم همچنان بارز بود. این امر در نقاشی های به‌ جامانده از این عصر بسیار واضح و نمایان است.

در این شب، شاهان ایرانی تاج و تخت خود را رها می‌کردند و با پوشیدن لباسی سفید، به صحرا می‌رفتند. آنها در آنجا بر فرشی سفید می‌نشستند و با مردم عادی همنشین می‌شدند.

نگهبانان کاخ و خدمتکاران نیز آزاد بودند و مانند دیگران زندگی می‌کردند. به این ترتیب، همه از پادشاه تا مردم عادی، مقامی یکسان داشتند و هیچکس حق دستور دادن به دیگران را نداشت.

علاوه بر این، در شب یلدا، ریختن خون حتی گوسفند و مرغ و جنگیدن نیز ممنوع بود. نیروهای دشمن ایران نیز که از این موضوع واقف بودند، به‌صورت موقت دست از جنگ و کشتار برمی‌داشتند. گاهی اوقات این صلح موقت، به صلح طولانی‌ مدتی منجر می‌ شد. این سنت دیرینه، نشان‌ دهنده اهمیت برابری و صلح در آیین مهر بود. ایرانیان باستان معتقد بودند که در شب یلدا، خورشید از چلهٔ زمستان عبور می‌کند و روزها بلند می شود پس این شب، نمادی از پیروزی نور بر تاریکی و امید به آینده‌ ای روشن است.

مردم باستان

مردم ایران باستان، شب یلدا را جشنی برای پاسداشت اهورا مزدا و مهر، خدایان نور و روشنایی، برگزار می‌کردند. در این شب، آنها دور هم جمع می‌شدند و با خوردن، نوشیدن و شادمانی، به استقبال نور و گرمای دوباره می‌رفتند.

یکی از آداب و رسوم مهم شب یلدا، پهن کردن سفره‌ای به نام میَزد بود. در این سفره، میوه‌های فصل، خشکبار و آجیل، و وسایل نیایش قرار می‌گرفت.

آداب و رسوم شب یلدا

شب یلدا، بلندترین شب سال و آغاز فصل زمستان است. در این شب زیبا مردم ایران کنار هم جمع می شوند و آداب و رسوم خاصی را اجرا می کنند. در ادامه با ایرانیجو با برخی از این رسم ها آشنا می شویم.

• روشن کردن آتش
• گرفتن فال حافظ
• قصه‌ گویی و تعریف کردن داستان‌های قدیمی
• بازی‌ های دسته‌ جمعی
• خوردن آجیل و میوه

روشن کردن آتش

یکی از مهمترین آداب و رسوم در این شب روشن کردن آتش است. در گذشته، مردم دور آتش جمع می‌شدند و به قصه‌ گویی، شعر خوانی و سایر تفریحات می پرداختند زیرا آتش در فرهنگ ایرانیان، نماد نور و روشنایی است. روشن کردن آتش در شب نمادی از پیروزی نور بر تاریکی است. در زمان های کمی بعد از آن نیز مردم با پدیده ای به نام کرسی آشنا شدند و تفریحات این شب را دور آن انجام می دادند. اما امروزه کرسی نیز در بسیاری از خانه ها یافت نشده و این رسم به شکلی مدرن تر انجام می شود.

قصه‌ گویی و تعریف کردن داستان‌های قدیمی

یکی از آداب مهم و خاص این شب، قصه گویی و تعریف کردن داستان های قدیمی است. معمولا کودکان و اراد کوچک می نشینند و بزرگ تر ها از داستان ها و روایت های قدیمی برای آنها تعریف می کنند. این کار بیشتر برای سرگرم کردن آنها و صمیمی تر شدن جمع بکار رفته و فضای شاد و خوبی را ایجاد می کند.

خوردن آجیل و میوه

در این شب بسیار خاطره انگیز، خوراکی ها نقش مهمی را ایفا کرده و به زیبا تر شدن آن بسیار کمک می کنند. در این شب مردم، میوه های خاصی را مانند هندوانه، انار، کدو حلوایی و سیب را می‌خوردند. همچنین، آجیل‌هایی مانند پسته، بادام، گردو و تخمه آفتابگردان می‌خوردند.

گرفتن فال حافظ

یکی از اصلی ترین اجزای میز و سفره ی یلدا، کتاب فال حافظ است. فال‌گیری با دیوان حافظ، یکی از آداب و رسوم قدیمی است که امروزه نیز رواج دارد. در این شب، مردم دیوان حافظ را باز می‌کنند و با توجه به شعری که می‌بینند، تفسیری برای آینده خود می‌کنند.

غذا های شب یلدا

در شهرهای مختلف ایران، غذاهای مختلفی برای شب یلدا تهیه می‌شود. برخی از این غذاها، مشترک هستند و در بیشتر شهرهای ایران یافت می‌شوند اما برخی دیگر، مخصوص یک شهر یا منطقهٔ خاص هستند. در این مقاله شما می توانید با غذا های معروف هر شهر آشنا شوید.

هدف از شب یلدا چیست؟

شب چلّه یا شب یلدا: یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانیان است. که در ۹ آذر ۱۴۰۱ ثبت میراث جهانی شد. هدف از این جشن گرامی داشتن بلندترین شب سال در نیمکره شمالی است. این شبم صادف با انقلاب زمستانی طبیعت و شروع فصل سرماست.