استان خراسان جنوبی کجاست؟ نقشه، آب و هوا+ سوغات و صنایع دستی

استان خراسان جنوبی یکی از استان‌های ایران است که مرکز آن شهر بیرجند بوده و واقع در شرق کشور است. مساحت آن 151.193 کیلومتر مربع بوده و بعد از استان کرمان و استان سیستان و بلوچستان، 3 امین استان ایران از نظر وسعت به شمار می‌رود. در ایرانیجو به بررسی خراسان جنوبی می‌پردازیم.

استان خراسان جنوبی کجاست؟

این استان شرقی ترين استان كشور ايران است. مساحت آن 102.460 کيلومتر مربع بوده و 22/6 % از مساحت کل ایران را در خود جای داده است. استان خراسان جنوبی میان  57 درجه و 1 دقيقه تا 60 درجه و  57 دقيقه طول شرقي و 30 درجه و 32 دقيقه تا 34 درجه و 36 دقيقه عرض شمالي قرار گرفته است.

محدوده ی جغرافیایی و همسایه های استان خراسان جنوبی به شرح زیر است:

• از شمال با استان خراسان رضوی
• از غرب با استان‌های اصفهان، یزد و سمنان
• از شرق با کشور افغانستان
• از جنوب با استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان

لوکیشن استان خراسان جنوبی روی نقشه

در تصویر زیر لوکیشن استان خراسان جنوبی قابل مشاهده است که با کلیک روی آن میتوانید آن را واضح تر و با جزئیات بیشتر آن را مشاهده کنید.

تاریخچه استان خراسان جنوبی

بر اساس نوشته‌های بعضی از مورخان یونانی و همچنین کتيبه‌های هخامنشی، زیستگاه و خاستگاه یکی از اقوام ایرانی به اسم ساگارت در قهستان بوده و این منطقه قسمتی از 14امين ساتراپ نشين هخامنشی بوده است.

اسن سرزمین‌های جنوبی خراسان در گذشته، قهستان نام داشت که تشکیل شده از ولایت گناباد، خواف، کاشمر، بجستان، فردوس، طبس، قاین، نهبندان، بیرجند و طبس مسینا بوده است. به دلیل کوهستانی بودن ولایت قاینات و بیرجند، بیشتر به این منطقه قهستان (معرب موهستان) گفته می‌شد.
بر اساس گفته مورخان، در سال 22 هجری، در زمان خلافت عمر، خراسان به دست مسلمانان فتح شد و در سال 29 هجری، در زمان خلافت عثمان قهستان فتح شد.
تا سال 259 هجری قمری، قهستان در سلطه‌ی عباسیان بود و اداره آن را والیان خلفا برعهده داشت. این منطقه مدتی نیر در قلمرو طاهریان بوده است. خاندان صفری تا سال 299 هجری قمری قهستان را در دست داشتند.
بعد از آن این منطقه مدت کوتاهی توسط امرای محلی سیستان به تصرف درآمد. سپسپ حکام اسماعیلیه قهستان را از زمان حسن صباح تا تهاجم سپاه هلاکوخان به دست گرفتند.
بعد از حمله مغول در قرن 7، شهرهای مرکزی خراسان بزرگ ویران شد و مذهب شیعه در این منطقه به رسمیت شناخته شد. همچنین اقتصاد تجاری رواج پیدا کرد و داد و ستد رونق پیدا کرد. علاوه بر آن کاروان‌های تجاری متعددی در این منطقه حضور پیدا کردند، در نتیجه برای رشد اقتصادی بیرجند و قهستان فرصت بسیار مناسبی ایجاد شد.

تاسیس خراسان جنوبی

تا سال 1383 استان خراسان جنوبی با استان خراسان شمالی و خراسان مرکزی یک استان را به نام استان خراسان تشکیل می‌دادند. در این سال با مصوبه مجلس شورای اسلامی استان خراسان به سه استان تقسیم شد و سپس در سال 1383 استان خراسان جنوبی به مرکزیت بیرجند تاسیس شد. این استان هنگام تأسیس از 3 شهرستان بیرجند، نهبندان و سربیشه تشکیل شده بود. در ابتدای تاسیس شهر قائن در محدوده خراسان رضوی باقی ماند و به این استان پیوسته نشد. نهایتا در اواخر همان سال این شهر نیز به استان خراسان جنوبی پیوست. در ادامه شهرستان‌ها این استان به همراه سال‌های تاسیس آن را برای شما ذکر خواهیم کرد.

شهرستان های خراسان جنوبی

استان خراسان جنوبی، 11 شهرستان، 25 بخش، 61 دهستان و 28 شهر دارد که عبارتند از:

ردیف	نام شهرستان	مرکز شهرستان	سال تاسیس	مساحت (Km²)	جمعیت مرکز شهرستان ۱۳۹۵	جمعیت شهرستان ۱۳۹۵
۱	بیرجند	بیرجند	۱۳۱۶	۴٬۰۰۴	۲۰۳٬۶۳۶ نفر	۲۸۵٬۸۲۱ نفر
۲	فردوس	فردوس	۱۳۲۳	۴٬۱۰۳	۴۲٬۰۰۳ نفر	۵۶٬۵۲۳ نفر
۳	طبس	طبس	۱۳۳۹	۵۵٬۴۱۲	۳۷٬۶۷۶ نفر	۵۲٬۶۱۷ نفر
۴	قائنات	قائن	۱۳۵۸	۷٬۶۰۱	۴۲٬۳۲۳ نفر	۶۶٬۱۸۱ نفر
۵	نهبندان	نهبندان	۱۳۶۸	۲۶٬۰۹۴	۱۸٬۳۰۴ نفر	۵۱٬۴۴۹ نفر
۶	سربیشه	سربیشه	۱۳۸۲	۸٬۱۹۹	۸٬۷۱۵ نفر	۴۰٬۹۵۹ نفر
۷	درمیان	اسدیه	۱۳۸۴	۵٬۷۹۷	۵٬۴۶۰ نفر	۵۳٬۷۱۴ نفر
۸	سرایان	سرایان	۱۳۸۴	۹٬۳۴۲	۱۳٬۷۹۵ نفر	۳۳٬۳۱۲ نفر
۹	بشرویه	بشرویه	۱۳۸۷	۵٬۹۹۳	۱۶٬۴۲۶ نفر	۲۶٬۰۶۴ نفر
۱۰	زیرکوه	حاجی‌آباد	۱۳۹۱	۸٬۲۲۶	۶٬۱۶۸ نفر	۴۰٬۱۵۵ نفر
۱۱	خوسف	خوسف	۱۳۹۱	۱۶٬۰۲۹	۵٬۷۱۶ نفر	۲۷٬۶۰۰ نفر

شهرهای استان خراسان جنوبی

مهم‌ترین و معروف‌ترین شهرهای این استان عبارتند از:

• بیرجند
• طبس
• فردوس
• قائن

در ادامه به توضیح مختصری در مورد این شهرها می‌پردازیم:

بیرجند

بیرجند یکی از مهم‌ترین و تاریخی ترین مناطق این استان به شمار می آید. این شهر بناهای معماری، حمام‌های قدیمی و باغ‌های قدیمی متعددی را در خود جای داده است. که قدمت اغلب آن‌ها به دوران قاجاریه و زندیه برمی‌گردد. شهرستان بیرجند دیدنی‌ها و آثار متعددی داشته که برخی ازآن‌‌ها عبارتند از:

• امام ‌زاده زید بن موسی‌ (واقع در روستای آفریز بیرجند)
• آبشار چهارده (واقع در کیلومتر 5 جنوب شرقی شهر)
• آبشار گیوک (واقع در روستای گیوک کیلومتر 5 جاده کرمان)
• قلعه پایین شهر
• ارگ کلاه فرنگی
• عمارت شوکت آباد (واقع در شوکت آباد، کیلومتر 5 جاده زاهدان)
• عمارت اکبریه
• عمارت رحیم آباد
• مقبره ابن حسام (واقع در شهر خوسف، کیلومتر 35 جاده کرمان)
• مدرسه شوکتیه
• قلعه فورگ (واقع روستای فورگ، کیلومتر 80 جاده زاهدان)
• غار چنشت (واقع جنوب شرق بیرجند، روستای چنشت، کیلومتر 60 جاده زاهدان)
• مسجد جامع خوسف (واقع شهر خوسف، کیلومتر 35 جاده کرمان)
• آرامگاه حسام الدوله و غیره

فردوس

شهر فردوس در مرکز شهرستان فردوس واقع شده است. این شهرستان در شمال استان خراسان جنوبی قرار دارد و مساحت آن حدود 13277 کیلومتر مربع است. شهرستان فردوس با شهرستان‌های زیر همسایه است:

• از شمال به شهرستان‌های گناباد و بردسکن
• از شرق به شهرستان‌های سرایان و گناباد
• از غرب و جنوب به شهرستان طبس

در سال 1329 تعداد شهرستان‌های استان خراسان افزایش پیدا کرد و شهرستان فردوس، کاشمر، نیشابور و درگز تاسیس شد.

قائن

شهر قائن در مرکزیت شهرستان قائنات قرار دارد. شمالی ترین شهرستان استان خراسان جنوبی، شهرستان قائنات است که با مناطق زیر همسایه است:

• از شمال به گناباد و خواف
• از غرب به فردوس
• از جنوب به بیرجند
• از شرق هم مرز با افغانستان (تقریبا ۱۳۰ کیلومتر)

مساحت شهرستان قائنات حدود 17.722 کیلومتر مربع بوده و بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، این شهرستان شامل 5 بخش، 13 دهستان، 373 روستا و همچنین ۱۲۹۳ آبادی بدون سکنه است.

جمعیت خراسان جنوبی

جمعیت خراسان جنوبی بر اساس آمار سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1395 حدود 768.898 و از نظر جمعیت 28امین استان پرجمعیت ایران به شمار می‌رود.

به دستور شورای فرهنگ عمومی پژوهشی در سال ۱۳۸۹ انجام شد که طبق بررسی میدانی و همچنین جامعه آماری از مبین ساکنان در سراسر کشور، در این نظرسنجی درصد اقوامی که در استان خراسان جنوبی هستند عبارتند از:

• فارسی‌زبان (99.3٪)
• بلوچ (0.7%)

آب و هوای استان خراسان جنوبی

اقليم استان خراسان جنوبی از نوع بیابانی و خشک ولی چون این استان در هم در مناطق مرتفع هم در مناطق پست قرار گرفته است، اقلیم این منطقه به 2 دسته تقسیم بندی می‌شود.

• اقليم خشک و گرم (شامل مناطق هموار و دشت‌های مرکز، جنوب و غرب استان)
• اقليم خشک و ملايم (شامل بخش‌های مرتفع شمال غربی و شمالی استان، همچنین اطراف بيرجند)

متوسط بارندگی این استان در سال حدود 133 میلی‌متر بوده که معمولا به شکل بارش‌های غیر متناوب و رگباری می‌باشد. بارش در مناطق اطراف کویر حدودا به 50 میلی‌متر کاهش و در ارتفاعات حدود 250 میلی متر افزایش پیدا می‌کند. متوسط بارندگی سالیانه در مرکز استان خراسان جنوبی بعنی بیرجند، حدود 6.160 میلی متر است. طبق آمار ثبت شده در بشرویه، بیشترین دما مطلق این استان 48 درجه سانتی گراد و همچنین کمترین دمای آن 23- درجه سانتی گراد در شهر قائن بوده است.

مدت دوره گرما در استان خراسان جنوبی طولانی بوده و از اواخر اردیبهشت شروع شده و تا اواخر شهریور ادامه پیدا می‌کند. ماه‌‌های خنک و سرد این استان آذر، دي، بهمن و اواسط اسفند می‌باشند.

مکان‌های دیدنی و جاذبه‌های گردشگری استان خراسان جنوبی

از قدیمی‌ترین و معروف ترین مکان‌های دیدنی است استان که به ثبت رسیده، سنگ نگاره کال جنگال بوده که واقع در پنج کیلومتری جنوب شهر خوسف بوده و به دوران اشکانی تعلق دارد. در بررسی‌های جدید در نزدیکی آن، 14 سنگ نگاره مشاهده شده است.

استان خراسان جنوبی دارای جاذبه‌های گردشگری متعددی بوده که به چندین دسته از جمله مذهبی، تاریخی، طبیعی و غیره دسته بندی می‌‎شوند که عبارتند از:

بناهای تاریخی

• ارگ طبس
• ارگ کلاه فرنگی
• ارگ بهارستان (باغ زرشکی)
• خانه افراشته فردوس
• پل ترناو بشرویه
• خانه شهدادی
• خانه مستوفی بشرویه
• مجموعه تاریخی کوشک فردوس
• حوض انبار سیدی فردوس
• قلعه دختر بشرویه
• قلعه بیرجند
• قلعه دختر فردوس
• قلعه فورگ
• قلعه کوه زردان (زیرکوه)
• قلعه کوه قاین
• رباط زردان (زیرکوه)
• کوه قلعه فردوس
• کنسولگری انگلیس (باغ منظریه)
• عمارت اکبریه (میراث جهانی یونسکو)

باغ های تاریخی

• باغ و کوشک امیرآباد (بیرجند)
• باغ شوکت‌آباد (بیرجند)
• باغ اکبریه (بیرجند)
• باغ گلشن طبس

اماکن سیاحتی

• سد تاریخی کریت (شهرستان طبس)
• بند عمرشاه
• بند دره

اماکن مذهبی

• آرامگاه امامزادگان فردوس
• حرم مطهر حسین بن موسی الکاظم (ع) طبس
• مساجد تاریخی
• مصلی بیرجند
• مسجد جامع تون (فردوس)
• مسجد سیدی فردوس
• مسجد میانده بشرویه
• مسجد جامع خضری
• مسجد جامع قاین
• مسجد جامع افین (زیرکوه)

موزه ها

• موزه مردم‌شناسی فردوس
• موزه و مرکز اسناد و مفاخر دانشگاه بیرجند

مدارس تاریخی

• مدرسه علمیه حبیبیه فردوس
• مدرسه شوکتیه
• مدرسه علمیه علیا فردوس
• مدرسه معصومیه

جاذبه‌های کویری

• کویر حیدرآباد نهبندان(میراث جهانی یونسکو)
• قنات بلده فردوس(میراث جهانی یونسکو)
• مجموعه آسیاب‌های آبی (بشرویه)
• طاق زارهای کویر سه قلعه
• سایر جاذبه‌های طبیعی
• سنگ سوراخ فردوس
• کویر پلوند فردوس
• یخدان رحیم آباد
• غار خونیک
• غار فارس

آرامگاه مشاهیر

• آرامگاه ابن حسام خوسفی
• آرامگاه میرتونی فردوس
• آرامگاه بزرگمهر قائنی
• آرامگاه حکیم نزاری
• آرامگاه تورانشاه

روستاهای تاریخی

• روستای افین
• روستای استند
• روستای چنشت
• روستای بیدسگان
• روستای زردان
• روستای ماخونیک
• روستای خراشاد
• روستای تاریخی کوچ‌
• روستای مصعبی
• روستای کریمو

چشمه‌های آب معدنی

• چشمه آب درمانی آبترش (واقع در 34 کیلومتری شمال غرب سربیشه بوده و آب آن از شکاف سنگ‌های آندریت بازالت از زمین چشمه گرفته و خواص درمانی برای مشکلات پوستی داشته به همین دلیل بیشتر مورد توجه گردشگران قرار گرفته و دارای امکانات بیشتری نسبت به سایر چشمه‎های این منطقه است.)
• چشمه معدنی کُلوته (این چشمه واقع در سربیشه بوده و حدود ۱۸ کیلومتری جادهٔ مود به سمت بیژائم و بشگز قرار گرفته است و آب آن بیماری‌های پوستی و دردهای مفصلی را بهبود می‌دهد.)
• مجتمع گردشگری آب درمانی و آبگرم معدنی فردوس (واقع در بیست کیلومتری شهر فردوس بوده و حدود 200 سال قدمت دارد.
• چشمه آب گرم علم آباد (در شمال خاوری شهرستان سربیشه قرار داشته و از شکاف سنگ‌های آتشفشانی از نوع آندزیت بازالت از زمین سرچشمه می‌گیرد)
• چشمه آب معدنی سیاه دره (واقع در جنب کلاته سلیمان از بخش مود شهرستان سربیشه بوده و آب آن کاملا سبز رنگ است.
• چشمه آب معدنی تناک (واقع در روستای تناک از بخش مود شهرستان سربیشه)
• چشمه آبگرم گندگان ( واقع در 12 کیلومتری شهرستان سربیشه)
• چشمه آب گرم لوت ( واقع در 70 کیلومتری شهر خوسف)

سوغاتی خراسان جنوبی چیست؟

از مهم‌ترین سوغات این استان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عناب بیرجند
• حوله بافی
• زرشک
• آلو بخارا
• سنجد

صنایع دستی خراسان جنوبی چیست؟

از جمله صنایع دستی‌های این استان می‎توان به موارد زیر اشاره کرد:

• قالی‌بافی
• سفالگری
• رنگرزی
• آهنگری
• مسگری
• حصیربافی
• سبد بافی
• نمدمالی
• زیلوبافی
• پارچه بافی
• نوغانداری
• ریسندگی
• گلیم بافی
• جاجیم بافی
• زرگری
• دباغی سوزن‌دوزی

رسوم خاص استان خراسان جنوبی

مراسمات خاص این استان عبارتند از:

• مراسم کاکل و شکر گزاری در کشاورزی
• جشن قوج گذاری و کوچ در امر دامداری
• مراسم برات
• مراسم ماه محرم (از قبیل تعزیه خوانی، نخل برداری، علم بندان، بیل زنی، علم گردانی، هفت منبر، مشعل گردانی، کفچلزی و سنگ زنی
• مراسم استثنایی روستای چنشت

مراکز علمی و آموزش عالی استان خراسان جنوبی

دانشگاه‌ها و مراکز علمی این استان عبارتند از:

• دانشگاه بزرگمهر قاینات
• دانشگاه بیرجند
• دانشگاه علوم پزشکی بیرجند
• حوزه علمیه بیرجند
• دانشگاه صنعت و معدن بیرجند
• دانشگاه آزاد اسلامی بیرجند
• دانشگاه آزاد اسلامی فردوس
• دانشگاه آزاد اسلامی قاینات
• دانشگاه آزاد اسلامی نهبندان
• دانشگاه آزاد اسلامی طبس

معادن استان خراسان جنوبی

این استان پتانسیل بالایی در بخش معادن دارد، برخی از معادن مهم آن عبارتند از:

• منیزیت
• آزبست
• اورانیوم 
• بنتونیت
• گرانیت
• گل سفید
• بازالت
• مس
• ولاستونیت
• کائولن
• تراورتن
• فلدسپات
• بوکسیت
• مارن
• گچ
• آهک
• دولومیت
• مرمریت
• خاک صنعتی
• سنگ لاشه
• توف

جمع بندی

در این مقاله، به طور کلی و جامع، استان خراسان جنوبی را بررسی کردیم، با شهرها و شهرستان‌های آن آشنا شدیم و مکان های دیدنی، سوغات، آب و هوا و صنایع دستی آن را معرفی کردیم.