نفقه چیست؟ شامل چه مواردی مشود؟ انواع نفقه✔️ قانون وجوب
یکی از حقوق قانونی زن نفقه است، که به منظور حمایت مالی، باید توسط همسرش به وی پرداخت شود. پرداخت نـفقه جزء تکالیف و تعهدات مرد است، که در زمان قبل و بعد از طلاق موظف به انجام آن است. در ایرانیجو شما را با انواع نفقه و شرایط وجوب آن آشنا میسازیم. پس اگر به دنبال اطلاعات بیشتری در این زمینه هستید، تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
نفقه شامل چه مواردی می‌شود؟
نـفقه شامل تمام نیازهای ضروری زن از جمله خوراک، پوشاک، مسکن، هزینه درمان و اثاثیه منزل می شود. در حقیقت نفقه همان خرج و مخارج مورد نیاز است، که علاوه بر همسر شامل حال فرزندان نیز می شود.
این تکلیف بر عهده پدر است، که هزینه زندگی فرزندان خود در زیر سن بلوغ را پرداخت کند.
همچنین در صورتی که فرزندان بالای سن بلوغ شغل مناسبی نداشته باشند، پدر موظف است که هزینه های آنها را پرداخت کند.
در مورد میزان نفقه، این زوجین هستند که باید به توافق برسند. اما اگر بنا به هر دلیلی زوجین بر سر میزان مخارج به توافق نرسند، تعیین میزان آن بر عهده کارشناس مربوطه است.
لازم به ذکر است که میزان هزینه زندگی زن بر اساس جایگاه، تحصیلات و مواردی از این دست تعیین می شود و برای تمامی زنان میزان مشخصی تعیین نشده است.
همانطور که گفتیم هزینه های درمانی زوجه جزء نفقه محسوب می شود، اما مشروط بر اینکه زن بیماری خاص یا مرض صعب العلاجی نداشته باشد.
انواع نفقه
بنابر قانون مدنی امتیاز ریاست خانواده به شوهر اختصاص یافته، و بر همین اساس تکالیفی نیز به عهده وی گذاشته شده است. به موجب این قانون شوهر موظف به پرداخت نفقه به زوجه در عقد دائم است.
فلسفه این قانون اینست که زنان عهده دار مسئولیت بزرگی همچون امور داخلی خانه بوده و تامین مخارج خود و خانواده وظیفه سنگینی برای آنان به شمار می آید. غیر از هزینه زندگی زوجه انواع دیگری نیز وجود دارد که در ادامه به توضیح آن ها می پردازیم.
انواع نفقه عبارتند از:
- نـفقه زوجه
- نـفقه خویشاوندان و اقارب
- نـفقه فرزند
نفقه زوجه
منظور از نـفقه زوجه همان پولی است که مرد موظف است، برای تامین مخارج زن بپردازد. در قانون مدنی میزان خرجی زن به طور مشخص تعیین نشده است و مقدار آن نسبت به شرایط هر زن فرق می کند.
اگر زن از خانواده ثروتمندی باشد، شوهر وظیفه دارد که نـفقه را متناسب با شرایط خانوادگی وی بپردازد. به عنوان مثال اگر زن در خانواده پدری خدمتکار داشته است، شوهر نیز ملزم است که برای وی مستخدم بگیرد.
نفقه خویشاوندان و اقارب
تحت برخی شرایط اشخاص به ملزم به پرداخت هزینه های زندگی به خویشاوندان خود می شوند، که به آن نفقه اقارب می گویند.
پرداخت نفـقه اقارب نوعی تکلیف متقابل به شمار می رود. به عنوان مثال اگر فردی که ملزم به پرداخت خرجی شده است نیازمند شود، طرف مقابل در صورت دارا بودن ملزم به پرداخت نـفقه به وی می باشد. نفقه اقارب شامل هزینه های متعارف زندگی مانند خوراک، پوشاک و غیره می شود.
نفقه فرزند
همانطور که می دانیم حضانت فرزند تا سن 7 سالگی با مادر بوده و پرداخت تمام هزینه های فرزند با پدر است. پدر وظیفه دارد که نفـقه فرزند پسر را تا 18 سالگی و دختر را تا زمان ازدواج پرداخت کند.
علاوه بر این اگر فرزند پسر قصد ادامه تحصیل داشته باشد، پدر موظف است که مخارج تحصیلی وی را پرداخت کند.
در صورتی که پدر از پرداخت خرجی فرزند امتناع کند، برای وی مجازات حبس در نظر گرفته می شود. این مجازات که در ماده 22 قانون حمایت از خانواده آمده است، بین 3 تا 6 ماه تعیین شده است.
بنابراین فرزندان در صورت شکایت داشتن، می توانند از طریق دادسرا و دادگاه خانواده برای گرفتن نفقه اقدام کنند.
قانون نفقه در اسلام
در آیات متعددی از قرآن کریم به پرداخت نفقـه تاکید شده است، که از جمله این آیات می توان به آیه 233 سوره بقره اشاره کرد. در این آیه خداوند در ارتباط با وجوب پرداخت خرجی زن، در دوران شیرخوارگی فرزند توضیح داده است.
بنابراین شوهر موظف است که خرجی زن را در این دوران پرداخت کند، حتی اگر وی را طلاق داده باشد.
در آیه دیگری از سوره مبارکه طلاق خداوند می فرماید: مرد باید به اندازه دارایی اش به زن خرجی پرداخت کند و در محل سکونت خودش به وی اسکان دهد.
ماده 1199 قانون مدنی پدر را در صورت داشتن توانایی مالی، ملزم به پرداخت نـفقه فرزند کرده است. اما اگر پدر برای پرداخت نفقه استطاعت مالی نداشته باشد، این وظیفه بر عهده اجداد پدری و مادری خواهد بود.
شرایط وجوب نفـقه
در عقد دائم پرداخت نفقه به شرط تمکین زوجه (زن)، بر عهده زوج (شوهر) است. تمکین به این معناست که زن در منزل شوهر سکنی گزیده و از وی در انجام وظایف زناشویی اطاعت کند. در صورتی که زن به صورت عمدی و بدون عذر موجه از شوهر خود تمکین نکند، ناشزه محسوب شده و نفقه ای به او تعلق نمی گیرد.
اما در عقد موقت یا صیغه زن مستحق دریافت خرجی نیست، حتی اگر صیغه 99 ساله باشد. مگر اینکه در شرایط عقد ذکر شده باشد یا عقد مبنی بر آن جاری شده باشد.
گاهی مرد بدون داشتن عذر موجه و با وجود تمکین زن، از پرداخت نفقه او اجتناب می کند. در این حالت بر اساس ماده 642 قانون مجازات اسلامی، به ترک انفاق زوجه متهم شده و به چند ماه حبس محکوم می شود.
علاوه بر این زن می تواند حق نفقه گذشته را نیز طلب کرده و از دادگاه برای وصول آن اقدام کند. در صورتی که مرد توان کافی برای تامین خرجی نداشته و یا از پرداخت آن ممانعت کند، همسرش می تواند به دادگاه درخواست طلاق بدهد.
حق نفقه گذشته نیز برای زن قابل مطالبه است و می تواند از دادگاه برای وصول آن اقامه دعوا کند. در صورت ممانعت یا عدم توان مرد برای تامین نفقه، زن می تواند درخواست طلاق را از دادگاه بخواهد.
نفقه زن شاغل
پرداخت نفقه ارتباطی به اشتغال زن و میزان دارایی او ندارد و با وجود تمکن مالی زن باز هم پرداخت نفقه جزء تکالیف شوهر به حساب می آید.
از طرف دیگر پرداخت خرجی جزء وظایف مرد بوده و به تمکن مالی وی ارتباطی ندارد. میزان نفقه بر اساس نیازهای زن، میزان تحصیلات، شغل و شان خانوادگی وی تعیین می شود.
برخلاف نفـقه زن، شرط پرداخت خرجی فرزند نداشتن توان مالی است. بنابراین در صورتی که فرزند بتواند نیازهای مالی خود را تامین کند، مستحق دریافت خرجی نمی باشد.
نفآقه زوجه در دوران عقد و نامزدی
در دوران عقد و نامزدی و تا قبل از شروع زندگی مشترک، زوجه مستحق دریافت نفقه نخواهد بود. تنها در صورتی زوجه می تواند نفقه خود را مطالبه کند، که زوج در زمان تعیین شده اقدامی برای شروع زندگی مشترک نکرده و زوجه را بلاتکلیف نگه دارد.
بر اساس ماده 1085 قانون مدنی، زوجه می تواند تا زمان پرداخت تمام مهریه از ادای وظایف زناشویی (تمکین) امتناع کند.
نفقه بعد از طلاق
یکی از تکالیف مرد بعد از طلاق اینست، که تا پایان مدت عده زن نفقه وی را پرداخت کند. اینکه زن بعد از طلاق خرجی دریافت کند یا نه، بستگی به نوع طلاق دارد. در طلاق رجعی که امکان رجوع مرد وجود دارد، زوجه مستحق دریافت نفقه است.
علاوه بر این در سه ماه عده زوجین از یکدیگر ارث می برند. به طور معمول در زمان صدور رای دادگاه طلاق، میزان نفقه زن در مدت عده نیز تعیین می شود.
اما در طلاق بائن که امکان رجوع مرد وجود ندارد، زن موظف است که عده را نگه دارد و نفقـه ای هم در این ایام به وی تعلق نمی گیرد. با این وجود اگر زن در زمان طلاق حامله باشد، نوع طلاق تاثیری در وجوب نفـقه نداشته و تا زمان زایمان مستحق خرجی است.
حتی اگر زوج بعد از طلاق فوت کند، زوجه می بایست به مدت 4 ماه و ده روز عده وفات را نگه دارد. بر اساس ماده 1110 قانون مدنی نفقه زوجه در ایام عده وفات، می بایست توسط نزدیکان زوج پرداخت شود. البته این قانون به خوبی تنظیم نشده و لازم است که توسط قانونگذار اصلاح شود.
خرجی فرزندان بعد از طلاق
یکی از دیگر از تکالیف مردان بعد از طلاق اینست، که نـفقه فرزندان خود را پرداخت کنند. اما شرایط پرداخت خرجی برای فرزندان دختر و پسر با یکدیگر فرق دارند.
این وظیفه بر عهده پدر است که تا قبل از ازدواج، نفقـه فرزند دخترش را پرداخت کند. اما در مورد فرزند پسر این تکلیف فقط، تا قبل از سن 18 سالگی بر عهده پدر خواهد بود.
در صورتی که فرزند برای تامین مخارج خود توانایی نداشته و در حال ادامه تحصیل باشد، باز هم بر عهده پدر است که نفقـه او را پرداخت کند. در صورت فوت پدر، تکالیف وی بر عهده اجداد پدری خواهد بود.
ضمانت اجرایی نفقه چیست؟
برای اینکه خرجی زن ضمانت اجرایی داشته باشد و مرد به پرداخت آن ملزم شود، دو حق قانونی برای زن در نظر گرفته شده است.
اول اینکه زن می تواند بر علیه مرد طرح دعوا کند و در صورت عدم تامین نفقـه، حق طلاق برای وی فعال می شود.
دوم اینکه اگر مرد با وجود تمکین زن و داشتن استطاعت مالی خرجی را تامین نکند، به 3 تا 5 ماه حبس محکوم خواهد شد.
کلام آخر
در اسلام برای زن و فرزندان نفقه تعریف شده است و شوهر و پدر خانواده موظف به پرداخت نـفقه است. در این مقاله به بررسی انواع هزینه های زندگی و شرایط وجوب آن پرداختیم.
