استان اردبیل کجاست؟ صفر تا 100 جمعیت، آب و هوا، نقشه و عکس 1402

استان اردبیل یکی از استان های ایران در منطقه آذربایجان به مرکزیت شهر اردبیل می‌باشد. این استان طبق آخرین تقسیمات کشوری دارای دوازده شهرستان، بیست و پنج بخش، بیست و یک شهر، شصت و شش دهستان می‌باشد. در ایرانیجو به بررسی استان اردبیل و ویژگی های آن می پردزایم.

استان اردبیل کجاست؟

این استان در تاریخ بیست و دو فروردین سال هزار و سیصد و هفتاد و دو (1372/1/23) به علت درخواست مردم اردبیل از استان آذربایجان شرقی جدا و به استانی مستقل تبدیل گشت.

موقعیت جغرافیایی

مساحت این استان؛ 17953 کیلومتر مربع است.

در مختصات جغرافیایی؛ 38/2514 درجه شمالی ، 48/2973 درجه شرقی واقع می‌باشد.

• از سمت شمال به جمهوری آذربایجان،
• سمت غرب به استان آذربایجان شرقی،
• سمت شرق به گیلان
• و از جنوب به استان زنجان متصل می‌شود.

نقشه استان اردبیل

جمعیت استان اردبیل

جمعیت این استان بر اساس سرشماری سال 1395 دارای 1 میلیون و 270 هزار و420 نفر جمعیت است.

مردم استان اردبیل

بیشترین ساکنان استان اردبیل را آذربایجانی ها تشکیل می‌دهند که به زبان ترکی آذربایجانی حرف می زنند ، تالش ها از دیگر ساکنان استان اردبیل می‌باشند که اکثرا در روستاهای عنبران از شهرستان نمین ساکن می‌باشند.

در بخش هایی از جنوب استان مثل شهرستان خلخال تات ها حضور داشته و به زبان تاتی سخن می‌گویند.

که این نشان می‌دهد که استان اردبیل با وجود وسعت کم خود دارای تنوع زبانی زیادی می‌باشد.

صنعت استان اردبیل

در حال حاضر این استان دارای هشت شهرک صنعتی است. این استان کارخانه های عظیمی مثل ذوب آهن، نساجی ، سیمان، کشت و صنعت شهرک مخصوص آرتا را داراست.

گردشگری استان اردبیل

این استان برای گردشگری در ماه های فروردین، اردیبهشت و مهر دارای بهترین شرایط آسایشی و در ماه های دی و بهمن بدترین شرایط آسایشی و بیوکلیمایی (bioclimatic  زیست اقلیمی: که به رابطه موجود زنده با آب و هوا می‌گویند) را دارد.

جاذبه های گردشگری استان اردبیل عبارتند از:

آرامگاه شیخ صفی الدین

مجموعه ای از خانقاه و بقعه (مزار) شیخ صفی اردبیلی که شاهکاری از هنر و معماری ایرانی محسوب می‌شود. این اثر در سال 1310 در آثار ملی ایران قرار گرفت و در سال 2010 میلادی (1389 شمسی) در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

این مجموعه از نظر معماری، صندوق منبت، مشبک قبور، تزیینات و… شکوه و عظمت معماری مذهبی را از دوره ایلخانی تا صفوی را به نمایش می‌گذارد.

در این مکان پیکر شیخ صفی الدین اردبیلی و برخی از بزرگان دوره صفوی مثل شاه اسماعیل اول ( اول پادشاه دوره صفویه)، همسر شاه اسماعیل (تاجلی بیگم یا شاه بیگی خانم؛ مادر شاه تهماسب) و کشته شدگان دو جنگ چالدران و شیروان به خاک سپرده شده است.

در این مکان از معماری و تزئینات چشم نواز ایرانی مثل کاشی کاری معرق، مقرنس ( نوعی تزیین حجمی و تاقچه بندی آذینی است که در هر رده آن تاقچه ها از رده قبلی خودش پیش می‌شیند تا درگاه به هم آید. و روی طاقچه ها برجستگی و فرورفتگی با نگاره های گوناگون تزیین شده)، گچ بری، کتیبه های نفیس از خطاطان نامدار دوره صفی ( میرعماد، محمد اسماعیل و میر اقوام الدین)، نقره کاری، نقاشی، منبت کاری، تذهیب و طلاکاری و… استفاده شده و از این رو جزء بنا های شاخص ایران به شمار می‌آید.

برخی از آثار و اشیای نفیس این بقعه از ایران خارج شده اند: برای مثال فرش اردبیل در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری و نسخه خطی کتابخانه شیخ صفی الدین در موزه آرمیتاژ در سن پترزبورگ روسیه قرار دارد.

بخش های بقعه شیخ صفی اردبیلی

این مجموعه شامل بخش های مختلفی مثل: حرم و دارالحفاظ، دارالحدیث یا طاق متولی (محل اقامت متولیان آستانه و محل برگزاری جلسات درس و بعدها محل دفن بعضی از بزرگان صفوی)، مقبره شاهزادگان، جنت سرا، مزار برخی از سران و امیران خاندان صفوی، محل نشستن (جلوس) شیخ صدرالدین موسی و شیخ صفی،آرامگاه مشایخ صوفیه در حجره رو به مزار شیخ صفی، محوطه شهیدگاه، کتابخانه، دیگ خانه، آشپزخانه، شربت خانه (محل پخت حلوا و شیرینی)،چینی خانه، چله خانه، چراغ خانه، نقاره خانه، هیمه خانه و… می‌شود.

ادرس: اردبیل، خیابان شیخ صفی، میدان عالی قاپو، آرامگاه شیخ صفی

مقبره شیخ امین الدین جبرائیل

که با نام بقعه کلخوران نیز شناخته می‌شود. محل دفن پدر شیخ صفی الدین می‌باشد.

این بنای تاریخی به قرن 10 هجری قمری تعلق دارد، به صورت هشت ضلعی می‌باشد و در میان یک باغ قرار دارد. این بنا دارای تزیینات و نقاشی از دوره صفویان است. از تزیینات بنا می‌توان به مقرنس کاری، گچ بری و کاشی کاری اشاره کرد.

این بنا در تاریخ 1310/10/15 با شماره ثبت 65 به عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رسید.

آدرس: سه کیلومتر اردبیل ، روستای کلخوران

خانه مناف زاده

قدمت ساخت این بنا به دوره پهلوی اول بر می‌گردد. این خانه با عمر تقریبا صد سال و با داشتن مساحت نزدیک به 1000 متر مربع یکی از عمارات با ارزش و قدیمی در اردبیل می‌باشد. این اثر توسط محمد علی معماری و به سفارش حسین قلی صادقی در بخش مرکزی اردبیل ساخته شد و یکی از معروف ترین بنا ها از لحاظ معماری و نوع ساخت در زمان خودش به حساب می‌آمد.

این بنا دارای یلانی مستطیل شکل است و تزیینات مورد استفاده در آن شامل هره چینی آجری، دوال بندی و طرح و نقش های هندسی نما می‌باشد.

این بنا در تاریخ 1381/11/12 با شماره ثبت 7401 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و امروزه به حوزه هنری اردبیل واگذار شده است.

موزه مردم شناسی اردبیل

به دوره بیش از صفویه و نیمه دوم قرن هفتم هجری قمری تعلق دارد و در محل حمام آقا نقی یا حمام ظهیر الاسلام برپا شده است. حمام آقا نقی توسط فردی به نام “ظهیر الاسلام” در دوره حاکمان ایلخانی ساخته و در طی دو قرن قسمت های مختلفی به آن اضافه شد. این حمام در دوره قاجار توسط “آقا نقی موتمن الرعایا” خریداری و مورد بازسازی قرار گرفت. در این موزه می‌توان؛ انواعی از مجسمه ها را با پوشش محلی مردم اردبیل، دست نوشته و آثاری از تاریخ را مشاهده کرد از این رو این مکان یکی از ایده‌آل ترین مکان ها برای معرفی فرهنگ، آداب و رسوم، لباس، نوع زندگی و خوراک مردم اردبیل در کنار آیین های مخصوص این منطقه است.

آدرس: اردبیل، میدان عالی قاپو، ابتدای خیابان سعدی

خانه صادقی

خانه تاریخی مرحوم حاج میرزا ابراهیم صادقی که قدمت آن به دوره قاجار می‌رسد. این خانه در سال 1243 شمسی ساخته با 2,548 متر زیر بنا ساخته شده است. معمار این خانه حاج محمد اردبیلی بوده که ساخت آن 4 سال طول کشیده است. این خانه به دلیل داشتن معماری سنتی و تزیینات مقرنس کاری و مشبک کاری در ارسی ها از نظر هنری و معماری دارای ارزش بالایی است.

بخش های مختلف خانه صادقی

این خانه در گذشته دارای بخش های مجزای مختلفی بود. بخش حسینیه برای معاشرت با خانواده و قسمت شاه نشین برای بازدید و معاشرت رسمی و ارتباط با تجار ایرانی و خارجی بود. اندرونی به عنوان محل زندگی مالکان و از خادم نشین به عنوان محل زندگی خدمتکاران استفاده می‌شد و بخشی نیز به طویله و اصطبل اختصاص داشت.

در تالار اصلی و بالای طاق نما ها و تاقچه ها مقرنس های بسیار زیبایی وجود دارد و در ازاره دیوارهای جانبی کتیبه های بسیار زیبایی که در آنها آیه الکرسی با خط نستعلیق نوشته شده است؛ وجود دارد.

این خانه در تاریخ 1386/12/16 با شماره ثبت 14465 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

در گذشته ، در این خانه مراسم عقد و شیرینی خوری به شکل سنتی بر گذار می‌شد. اکنون این خانه با حفظ فضای سنتی خود مورد بازسازی قرار گرفته و با نام مجتمع تاریخی ختایی فعالیت می‌کند. این مجموعه دارای رستوران سنتی، تالار عقد، دمنوش خانه و کافی شاپ، سالن جلسات و همایش می‌باشد و همچنین در این مکان مراسم عقد و عروسی برگزار می‌شود.

آدرس: اردبیل ، محله اوچدکان، کوی سرتیپ آباد

آبشار آق‌بلاغ

یا آبشار سبیه خانی لرد با نزدیک به 180 متر ارتفاع طولانی ترین آبشار ایران است که واقع در شهرستان خلخال می‌باشد. وجود گونه های گیاهی متنوع مثل گیاهان علفی و درختی، قارچ های خوراکی، گلپر موجب زیبایی بیشتر این آبشار می‌شود. آب این آبشار یکی از سر شاخه های اصلی رودخانه زال می‌باشد که از طریق آن به رود اوزن می‌ریزد.

سرعین

سرعین در زبان ترکی آذربایجانی به معنای”جای خنک” است .این شهر معروف ترین شهر های گردشگری استان اردبیل می‌باشد. این شهر به دلیل چشمه های آب گرم دارای شهرت جهانی می‌باشد؛ در این شهرستان بیش از 9 چشمه آب گرم که همه آنها منشا معدنی دارند وجود دارد. آب و هوای این شهر در فصل تابستان بسیار بی نظیر بوده و حتی می‌توان دما زیر 15 درجه را تجربه کرد.

آدرس: در28کیلومتری غرب شهر اردبیل قرار گرفته است.

دریاچه شورابیل

یکی از بزرگ ترین دریاچه های درون شهری ایران که قدمت آن از دریاچه ارومیه بیشتر می‌باشد. شورابیل تنها دریاچه طبیعی درون شهری ایران است. وسعت این دریاچه به صد و هشتاد هزار هکتار می‌رسد. مسیر پیاده روی سلامت در دریاچه شورابیل طولانی ترین جاده تندرستی در ایران می‌باشد.

دریاچه شورابیل هر ساله میزبان پرنده های مهاجر از جمله اردک چشم طلایی، غاز خاکستری، لک لک سیاه، پلیکان خاکستری و… می‌باشد و جزو مناطق شکار ممنوع به حساب می‌آید. این دریاچه در گذشته بسیار شور بوده(80 گرم آب در لیتر) اما با افزون آب شیرین به آن میزان شوری آن بسیار کاهش یافته است(2 گرم در لیتر) که موجب شده امکان پرورش قزل آلا رنگین کمانی، گپور، شاه میگو فراهم شود، همچنین در گذشته امکان رشد گیاه به دلیل شوری زیاد آب ممکن نبود اما در سال های اخیر در اطراف این دریاچه جنگل مصنوعی ایجاد کرده اند.اما با شیرین کردن آب این دریاچه گل آن که برای درد مفاصل به دلیل داشتن املاح معدنی زیاد خواص خود را از دست داده و گیاهان دارویی خاصی که بخاطر شور بودن دریاچه رشد می کردن دیگر رشد نمی‌کنند.

امکانات رفاهی دریاچه شورابیل

• در کنار این دریاچه امکانات رفاهی مثل
• قایق رانی
• پیست دوچرخه سواری
• پیست دو میدانی
• باغ پرندگان
• یک شهربازی روباز و یک شهربازی سرپوشیده
• تعدادی هتل
• مسیر پیاده روی سلامتی( که برنامه های مختلفی مثل ورزش همگانی در آن صورت می‌گیرد)
• کشتی دو طبقه تفریحی آنداک
• جت اسکی
• زیپ لاین که در سال 97 به این مجموعه اضافه شد. که مسیر رفت و برگشت از روی دریاچه شورابیل که حدود نهصد و هفتاد متر مسافت دارد با سرعت 6 متر بر ثانیه عبور می‌دهد.
• پیست کارتینگ
• باغ بهشت
• پارک صخره ای
• رستوران های متنوع

آدرس: اردبیل، بزرگراه میلاد، بعد از میدان پلیس، دریاچه شورابیل

سبلان

واقع در شمال غرب کشور و در استان اردبیل با بلندی 4,811 متر از سطح دریا پس از دماوند و علم کوه سومین کوه بلند در ایران می‌باشد.

این کوه جزو یکی از 1515 قله بسیار برجسته جهان (ultra prominent  peak کوه هایی که برآمدگی نسبی آنها 1,500 متر یا 4,921 پا بیشتر باشد) به شمار می‌‌رود.

این کوه طبق باور برخی از مردم بومی محل بعثت زرتشت (پیامبر ایران) است. در کتاب «چنین گفت زرتشت» اثر مشهور نویسنده آلمانی فریدریش ویلهلم نیچه ( Friedrich Wilhelm Nietzsche) به موضوع پایین آمدن زرتشت از کوه سبلان نیز اشاره شده است، این مکان برای مردم منطقه بخصوص بومیان و عشایر مقدس و دارای احترام می‌باشد. حتی برخی از آنها اعتقاد دارند که زرتشت در همین کوه دفن شده است.

سبلان کوه آتشفشانی و سه قله مشهور دارد؛ که بلند ترین آنها سلطان (بیش از 4000 متر)و دو قله دیگر هرم و کسری نام دارند. هرم نوکی خیلی تیز دارد که آن را غیرقابل صعود و کوهنوردی می‌سازد.

پیست اسکی آلوارس که بزرگترین پیست اسکی ایران از لحاظ وسعت می‌باشد در دامنه این کوه قرار دارد.

اسم کوه سبلان

سبلان در اصل “سابالان” است به معنای آبگیری که از باران و برف تشکیل شده است. دهانه این کوه آتشفشانی به صورت قیف بوده و آب را درون خود جمع می‌کند.

سبلان در زبان سانسکریت(saṃskṛtam  زبان باستانی مردم هندوستان که از دیدگاه زبان شناسی با زبان پارسی باستان هم ریشه می‌باشند) به صورت شابالیمان(śabaliman) که یک اسم مذکر سانسکریت به معنای رگه رگه است؛ معنا شده است. زیرا در دامنه این کوه چشمه های آب سرد و گرم با فاصله 1 متری در کنار یکدیگر قرار دارند. یعنی یک رگه آن سرد و یک رگه آن گرم است.

در گویش ترکی آذربایجانی به ساوالان گفته می‌‎شود این کوه تقریبا همیشه دارای برف است . اگر ساوالان را به دو بخش تقسیم کنیم ، بخش اول یعنی “ساو” معنای باج ، صدا ، الهام و وحی را می‌دهد بخش دوم “الان” به معنای گیرنده است که در کنار هم معنای باجگیر را می‌دهد گمان می‌رود که این نام را برای این دلیل روی این کوه گذاشته شده ؛ که کوه ساوالان به دلیل ارتفاع زیادش از ابرها برف را باج می‌گیرد.

از سوی دیگر ترکیب این دو کلمه معنای گیرنده وحی را نیز می‌دهد. که می‌گویند از آنجا که زرتشت در این منطقه مبعوث شده و در این مکان با خدا راز و نیاز می‌کرده این نام بر این کوه گذاشته شده است.

ترکیب دیگر این دو کلمه گیرنده صداست زیرا این کوه صدا را پژواک نمی‌کند و انگار صدا را جذب می‌کند.

در زبان تالشی ساوالان «با تلفظ سفلون»به جایی که برف در آن لانه کرده یا سرش لانه برف است معنی می‌شود.

دریاچه سبلان

در بالای قله سلطان دریاچه ای به وجود آمده که به زبان محلی به آن سلطان ساوالان گفته می‌شود. به شکل بیضی بوده و ابعاد این دریاچه 80×140 متر و عمق آن حدودا 40 متر می‌باشد.به دلیل موقعیت قرار گیری در معرض نور خورشید نیست که امکان جمع شدن برف و تشکیل یخچال را فراهم می‌کند.

دور تا دور این دریاچه از سنگ های آتشفشانی پوشیده شده که زیبایی آن را دو چندان می‌کند. جنس این سنگ ها از آندزیت (Andesite نوع سنگ آتشفشانی که دارای فتوکریستال های پلاژیوکلاز، پیروکسنِ و گاهن الیوین می‌باشد)، بازالت(Basalt  نوعی سنگ آتشفشانی دانه ریز که سیاه رنگ و سخت است که حداکثر 52 درصد سیلیس”SiO2″ را تشکیل می‌دهد) و تراکیت (Trachyte سنگ آذرین بیرونی که کانی های اصلی آن پتاسیم فلدسپات و پلاژیوکلاز به نسبت 1:4 است)می‌باشد، به علت مقادیر بالای سیلیس در آنها هیچ موجود زنده ای توانایی زندگی در آب این دریاچه را ندارد؛ اما موجب آینه ای شدن سطح آب دریاچه می‌شود.

این دریاچه در تمام طول سال به جز تابستان یخ زده است.

قله سبلان در سال 89 با شماره ثبت 19496/12 در فهرست آثار طبیعی به ثبت رسیده است.

آدرس: در 35 کیلومتری اردبیل و 25 کیلومتری شهرستان مشکین شهر

طبیعت استان اردبیل

استان اردبیل تنوع کاملی از جاذبه های طبیعی را دارا می‌باشد.

کوه های مهم استان اردبیل

• سبلان
• هرم داغ
• قزل بره
• قبله داشی
• ارتفاعات باغرو
• صلوات داغ
• آق داغ( که منطقه محافظت شده در روستای لرد می‌باشد)
• بزقوش
• عجم
• اهار بهار
• خروسلو

رودخانه های مهم استان اردبیل

• ارس
• بالیقلی چای( این رود از داخل شهر اردبیل می‌گذرد)
• خلخال چای
• کورائیم چای
• نمین چای
• آستارا چای
• خیاوچای
• گرمی چای
• سد یامچی
• قره سو
• بالهارود
• دره رود
• قزل اوزن

دریاچه های استان اردبیل

• شورابیل
• شورگل
• دریاچه بالای سبلان
• مرداب قره‌سو
• آلوچه
• کمی آباد (سد مخزنی)
• گیلارلو (گرمی)
• ملا‌ احمد
• نوشهر
• دریاچه نئور هیر

چشمه های آب معدنی اردبیل

چشمه های آب گرم در سرعین( به تعداد 9 تا چشمه و 118 تا دهنه چشمه معدنی و دارای گاو میش گلی سرعین که پر آب ترین چشمه ایران است )، چشمه های آبگرم قینرجه و برجلو واقع در روستا های میجمیر و برجلو، چشمه آب معدنی شابیل(آب معدنی آن از نوع اسید بی کربنات بوده و برای درمان بیماری های عصبی، حرکتی مثل کمر درد و پا درد استفاده می‌شود)و قوتورسویی( آب معدنی آن از نوع گوگردی و دارای سولفاته کلسیک سدیک و گوگرد نرم می‌باشد که برای بیماری های پوستی دارای خاصیت درمانی ویژه ای است. البته توصیه می‌شود به علت وجود گاز گوگرد از استنشاق مستقیم گاز خودداری کنید) در لاهرود، و 12 چشمه معدنی دیگر که شهر های دیگر استان مثل مشگین شهر، نیر و گیوی وجود دارند.

جنگل های استان اردبیل

• جنگل های جیران اردبیل
• نمین
• مجموعه جنگل های فندقلو
• جنگل های نیمه پراکنده در دامنه شمالی و جنوبی سبلان
• جنگل های پراکنده ارسباران
• جنگلهای واقع در آق چای
• البته در روستا های یایچی و کولانکوه باغ های میوه مثل: باغ آلوچه، سیب، گیلدیک( میوه نسترن کوهی) به وفور وجود دارند.
• آبشارهای مهم استان اردبیل
• نره گر
• دیز
• آق‌بلاغ
• سردابه
• شیروان دره
• گورگور آلوارس
• شورشورنه نمین
• گورگور خیاوچای

صنایع دستی استان اردبیل

گلیم، جاجیم، مسند(یک نوع گلیم که با ابعاد 170×110 سانتی متر بافته شده که معمولا نقش محرابی داشته و به عنوان جانماز استفاده می‌شود)، منبت، معرق، قالی بافی (قالیچه قوبای خلخال)، مفرش ( بیشتر توسط عشایر با دست بافته می‌شود و به شکل مستطیل و صندوق در دار به منظور راحتی برای حمل و نقل لحاف و تشک، اسباب زندگی در هنگام کوچ درست می‌شود)، خورجین، ورنی ( یک نوع زیر انداز است و چیزی مشابه گلیم و فرش می‌باشد و بیشتر توسط عشایر استفاده می‌شود). اکثر محصولاتی که توسط عشایر شاهسون دشت مغان تولید می‌شوند دارای طرح ها و رنگ هایی برگرفته از طبیعت هستند.

در تاریخ 1399/10/15 دو شهر عنبران و اصلاندوز به ترتیب به عنوان شهر ملی گلیم و شهر ملی ورنی در سطح کشور معرفی شدند.

غذاهای محلی استان اردبیل

• عسل با قیماق ( سر شیر؛ که غلظت و چربی بالاتری نسبت به خانه دارد)
• پیچاق قیمه ( اصولا از این خورش برای مجالس و سفره های نذری استفاده می‌شود)
• خشیل ( یک نوع غذا که با بلغور گندم پخته شده و به عنوان غذای چارچار و مراسم حضرت خضر و الخصوص شب یلدا در آذربایجان خورده می‌شود )
• لونگی ( مرغ یا اردک شکم پر که غذا مخصوص آستارا و تالش می‌باشد)
• حورا ( یک نوع دسر که می تواند یک غذای کامل و مستقل نیز باشد و شباهت زیادی به فرنی دارد)
• خورش ترشی قرمه ( یا ترشی قروما«گورما»؛ که دارای پیاز داغ فراوان است و با لوبیا چشم بلبلی درست می‌شودو اغلب برای مناسبتهای خاص مثل نذری یا برای سحری در ماه رمضان پخته می‌شود)
• ساج ایچی (سوجا دیله؛ جزو غذاهای بزمی عشایر و روستاییان اردبیل می‌باشد)
• آب پیاز( سوغان سو؛ در این غذا گوشت استفاده نمی شود و بسیار سریع و راحت است)
• آبگوشت بزباش ( آبگوشتی که ویژگی آن سبزی است که به آن اضافه می‌کنند و حالت قرمه سبزی آبدار را دارد، این غذا در ارمنستان و آذربایجان بسیار پر طرفدار است و در برخی موارد به آن آلو سیاه خورشتی و قیسی اضافه می‌کنند )
• کاسه کباب ( کباب کاسه ای؛ از خوشمزه ترین غذاهای اردبیل بوده و از مخلوط کوبیده، جوجه، چنجه و جگر تهیه می‌شود)
• چیغیرتما ( به طور کلی به غذا های گفته می‌شود که در انتها پخت آنها به آن غذا تخم مرغ اضافه شود که معروفترین آنها املت است، در چیغیرتما اغلب بوقلمون، مرغ و… استفاده می‌شود)
• قویماق(کاچی؛ یک نوع دسر که به صورت سرد و گرم مصرف می‌شود)
• دلمه ( تفاوت دلمه ای که در اردبیل پخته می‌‍شود با سایر بخش های آذربایجان در این است که به آن سبزی اضافه نمی‌کنند و آن را اغلب شیرین درست می کنند)
• و…

انواع آش اردبیل

• آش یارما ( آش بلغور؛ از آش های سنتی اردبیل بوده و ماده اصلی آن بلغور گندم می‌باشد. این آش اغلب در زمان اواخر بهار و تابستان میل می‌شود)
• گیلدیک ( گیلدیک آشی«نسترن آشی»؛ که به دلیل انواع حبوبات، سبزیجات و خشکباری که در آن استفاده می‌شود بسیار مقوی است، در این آش از میوه یا گل نسترن کوهی استفاده می‌شود که ويتامين “ث” فراوان دارد )
• اوماج (عوماج آشی؛ این آش گزینه ای برای هنگام سرما خوردگی و حتی پیشگیری از آن می‌باشد)
• آش شیر
• آش دوغ ( آیرانلی آش؛ آش سفید رنگ و خوشمزه ای که در تابستان بسیار پخته می‌شود)
• و…

شیرینی های سنتی استان اردبیل

این استان از تنوع زیادی در شیرینی برخوردار است. برای مثال می‌توان به :

نان پیشی، چنگونی، سه گوش، باقلوای بادام، میندال یا قرابیه گردو، راحت الحلقوم، قطاب، قچکورگی، نان چایی چروکی، حلوای سیاه، یارتما، نان شری فطیری و… نام برد.

البته برخی از مسئولان غذایی معتقد اند که برخی از این شیرینی های سنتی از مناطق دیگر کشور وارد این استان شده است اما حلوای سیاه ، پارتاما، قطاب و باقلوای اردبیل از خوراکی ها و شیرینی های مخصوص این استان می‌باشند.

انواع سوغات استان اردبیل

عبارتند از:

• عسل خالص سبلان( اردبیل پایتخت عسل ایران)
• انواع صنایع دستی مثل قالی، مسند و…،
• انواع شیرینی ها
• تخمه آفتابگردان
• کره آبنبات
• عصار شهد آمیز گلها
• حلوای سیاه و حلوای سیاه به صورت معجون از جوانه گندم و کره طبیعی .

گیاهان دارویی استان اردبیل

اردبیل یکی از زادگاه های انواع گیاهان دارویی می‌باشد. هر سال حدود دویست تن گیاه دارویی در این استان خسک و به کشور های خارجی مثل روسیه، ترکیه و جمهوری آذربایجان صاد می‌شود. حدود صد و هشتاد و چهار گونه گیاهی در این استان وجود داشته که بیست و دو نوع آن به صورت زراعی در زمین های کشاورز کشت می‌شوند.

چند نمونه معروف از این گیاهان دارویی

پنیرک

گیاهی خودرو و از نوع علفی دو ساله با ارتفاع (سی تا شصت) سانتی متر ؛ مشخصات ظاهری آن شامل برگ های بزرگ دایره ای و دندانه دار ، گل های کوچک و صورت مایل به بنفش می‌باشد. این گل دارای میوه مسطح و 10 قسمتی است.

بخش مورد استفاده آن گل های خشک شده اش می‌باشد.

خواص دارویی این گیاه: این گیاه مفید برای گرفتگی صدا، التهاب های تنفسی، جوش ها سر سیاه پوستی، بیماری ها کلیوی، عفونت ها مثانه و سوزش در مجاری ادرار، آنژین، درمان برونشیت و استفراغ، ورم لوزه ها، سرفه و سردرد های شدید، بواسیر و دلپیچه، درد گلو می‌باشد

گل سودین(فرفیون)-شیر سنگ

گیاه دولپه علفی می‌باشد. این گیاه دارای شیرابه شیری رنگ

بوده که سمی است و در صورت تماس با پوست موجب تحریک پوست می‌شود.

خواص دارویی این گیاه: از دانه های این گیاه به عنوان مسهل استفاده می‌شود.

ختمی

گیاه علفی چند ساله خود رو می‌باشد که ارتفاع آن در به دو متر نیز می‌رسد. مشخصات ظاهری این گیاه شامل برگ های دایره ای و دندانه دار، گل هایی به رنگهای قرمز، سفید و صورتی می باشد.

خواص دارویی این گیاه : این گیاه مفید برای درمان زخم معده، یبوست و اسهال، بهبود گردش خون ، درمان اختلال در تنفس، درد و تورم غشاهای مخاطی، درمان مشکلات گوارشی، از بین برنده سنگ کلیه ، افزایش شیر در زنان شیرده، کاهش تب می‌باشد.

همچنین از رنگ گل های ختمی برای روکش قرص نیز استفاده می‌شود.

بیدمشک

درخت یا درختچه زینتی دارای سنبله های معطر و پر مانند می‌باشد. گل های دارویی بیدمشک قبل از برگ های آن پدیدار می‌شوند. به اسانسی که از میوه یا همان سنبله های پر مانند گرفته می‌شود عرق بیدمشک گفته می‌شود. این گیاه طبیعت سرد و تر دارد.

خواص دارویی گیاه: این گیاه برای درمان بیماری های روماتیسمی، بیماری های عصبی، افسردگی، اسهال، دفع انگل و کرم های معده و روده، دردهای عضلانی، آرتروز، سردرد، عفونت ها سرما خورگی به کار می‌رود و خاصیت ضد درد وتب را نیز دارا می‌باشد.

همچنین به عنوان تقویت کننده قلب، میلن، درمان کم خونی، تقویت کننده قوای جنسی، اعصاب و دستگاه گوارش استفاده می‌شود.

بارهنگ

گیاه چند ساله که تا ارتفاع ده تا هفتاد سانتی متر رشد کرده و برگ های تخم مرغی شکل و پهن دارد. گل های این گیاه به رنگ سبز مایل به قهوه ای می‌باشد. دانه های این گیاه به شکل تخم مرغی، تیره رنگ و کوچک هستند.

خواص دارویی گیاه: برگ های تازه این گیاه خواص ضد باکتریایی قویی دارند. از مهم ترین خواص این گیاه دارویی می‌توان به کاهش چربی خون، تسکین التهاب مجاری تنفسی، خاصیت ضد التهاب و باکتری، مسهل، ملین و ادرار آور، درمان دیسمنوره، درمان کننده زخم، کنترل قند خون و درمان زخم معده اشاره کرد.

کاسنی

گیاهی چند ساله(با توجه به شرایط اقلیمی به گونه های مختلف یک ساله، دوساله، چند ساله تقسیم می‌شوند.) که ارتفاع آن به یک متر می‌رسد. گل های این گیاه به رنگ آبی یا ارغوانی بوده و تمامی بخش های این گیاه از جمله برگ و ریشه آن مصرف دارویی دارند.

خواص دارویی گیاه: برگ تازه کاسنی دارای ویتامین “ث” فراوان می‌باشد.

عرق این گیاه فعال کننده کبد، کلیه و قلب می‌باشد. این گیاه به عنوان بهترین تصفیه کننده خون شناخته می‌شود و همچنین مصرف آن کلسترول خون را پایین می‌آورد. این گیاه در دفع سم ها کبد، درمان التهابات معده، از بین بردن تب، درمان گلو درد، تورم مفصلی، پاک کردن دستگاه گوارش و مجاری ادراری ، کنترل و کاهش وزن، تقویت معده دارای نقش بوده و در درمان بیماری یرقان و مشکلات صفراوی دارای نقش است . همچنین دارای خواص ضد نفخ و کاهند قند خون برای بیماران دیابتی می‌باشد.

حیوانات بومی استان اردبیل

تعداد پستانداران وحشی شناسایی شده در استان اردبیل به چهل و نه گونه می‌رسد که نسبت به سطح کشور از تنوع قابل توجهی برخوردار است. این استان به دلیل داشتن شرایط اقلیمی و موقعیت جغرافیایی خاص دارای زیستگاه های مختلف برای گونه های خاص می‌باشد.

به به چند مورد از آنها اشاره می‌کنیم:

مرال (با نام علمی:  Cervus elaphus maral)

مرال یا با نام محلی مارال، یکی از زیر گونه های گوزن قرمز است و دارای القابی مثل گوزن نجیب و گوزن قرمز شرقی می‌باشد. این حیوان گیاه خوار و نشخوار کننده بوده و از علوفه، جوانه، برگ های جوان، قارچ و تمشک تغذیه می‌کند . این حیوان در اواسط بهار یک یا دو نوزاد به دنیا می‌آورد.

مشخصات ظاهری

دارای جثه بزرگ و قوی با دست و پای بلند می‌باشد؛ این گوزن می‌تواند بین 230 تا 320 کیلوگرم وزن داشته باشد.قد این حیوان به صورت میانگین 137 سانتی متر می باشد. نر های این گونه دارای شاخ های بلند با شاخک های نسبتا منظم (بلندترین شاخ مشاهده شده 111 سانتی متر طول داشته و مرال های ایرانی اغلب در جلوی پیشانی دو شاخک به نام گرگ کش دارند)هستند که رنگ آنها خاکستری تیره است اما در فصل تابستان رنگ آنها قهوه ای تیره می‌باشد.همچنین این شاخ ها در اواخر زمستان می‌افتد و در اواخر تابستان شاخ های جدیدشان به صورت کامل رشد کرده اند. ناحیه کفل این حیوان برخلاف گوزن زرد که سفید رنگ می‌باشد، به رنگ زرد بوده و تا بالای ران ادامه دارد.

موهای کوتاه خاکستری که در تابستان به رنگ قهوه ای در می‌آید . بچه های آن نیز به رنگ قهوه ای متمایل به قرمز با خال های سفید می‌باشند.

اداره کل حفاظت از محیط زیست استان اردبیل در سال 1388 با هدف تکثیر نیمه طبیعی و احیای این گونه در جنگل های فندقلو محدوده ای به مساحت هفت هکتار با فنس کشی و انتقال چند مرال به آنجا ایجاد کرد و با ایجاد شرایط مناسب موجب افزایش این گونه در سال های گذشته شد و به یکی از محل های گردشگری استان تبدیل گشت و هر ساله تعداد زیادی گردشگر از این محل بازدید می کنند.

خرس قهوه ای (با نام علمی : ursus arctos )

خرس قهوه ای با نام ترک آیی از راسته گوشتخواران بوده و زیستگاه آن در مناطق کوهستانی می‌باشد .این حیوان از انواع مواد گیاهی و حیوانی تغذیه می‌کند.

خرسها بسیار برای طبیعت مفید هستند؛ آنها با خوردن میوه های جنگلی، دفع و پخش هسته آنها در سطح جنگل علاوه بر کمک به تجدید حیات درختان جنگلی، در ایجاد تعادل اکولوژیکی نقش اساسی ایفا می‌کنند.

این حیوان در دسته گونه های حمایت شده است و در اکثر مناطق کوهستانی و در دامنه سبلان، منطقه 8 محافظت شده آق داغ خلخال، منطقه شکار ممنوع گندیمن و منطقه شکار ممنوع مشکول زندگی می‌کند.

سیاه گوش  با نام علمی: Lynx Lynx) )

سیاه گوش از جمله پستانداران شاخص اردبیل می‌باشد. این جانور از نوع چند همسر بوده و در هر زایمان یک تا چهار بچه به دنیا می‌آورد. فصل به دنیا آوردن نوزادان از اوایل زمستان تا اواسط بهار است.

سیاه گوش ها بیشتر در زمان طلوع و غروب و در هوای گرگ و میش فعالیت می‌کنند. تغذیه این حیوان از پستانداران کوچک از انداز موش تا بچه گراز، گربه وحشی، روباه و پرندگان، خزندگان و حشرات می‌باشد.

مشخصات ظاهری

جثه این حیوان از گربه های اهلی بزرگتر بوده و طول بدن آنها بین 80 تا 130 سانتی متر و طول دمشان بین 5 تا 19 میلی متر می‌باشد. نر های این گونه بین 18 تا 30 کیلو و ماده ها بین 8 تا 21 کیلو وزن دارند. بدن این جاندار همانند پلنگ دارای خال های بزرگ، توپر و سیاه رنگ است و به رنگ های قهوه ای و خاکستری روشن وجود دارند.

از دیگر ویژگی های ظاهری این جانور می‌توان به گوش های مشکی، بلند ، کاکل دار و دو رشته ریش سیاه رنگ در زیر گلو اشاره کرد.

محدوده سیاه گوش ها در اردبیل : کوهستان سبلان، ارتفاعات باغرو و مهمترین زیستگاه آنها در اردبیل در آق داغ می‌باشد.

کل و بز (نام علمی: Capra aegagrus )

بز کوهی که نر آن به کل و پاژن معرف است؛ در گویش محلی آذربایجان، کچی«ماده» و تکه «نر» نامیده می‌شوند. این حیوان جد بز اهلی به شمار می‌رود. آنها حیواناتی چند همسر هستند. دوره بارداری آنها صد و هفتاد روز می‌باشد و اغلب ماده ها یک بزغاله ، برخی دو و به ندرت سه بزغاله به دنیا می‌آورند. طول عمر آنها نیز از 12 تا 22 سال می‌باشد. این حیوان در مناطق و کوهستان های صخره ای زندگی می‌کند هرچند که برای غذا و آب به سمت تپه ها می‌روند اما پناهگاهش صخره ها می‌باشند.

مشخصات ظاهری

نر این گونه دارای شاخ های شمشیر مانند و بلند می‌باشد. جثه کل و بز از بز اهلی بزرگ تر است. طول سر و تنه آن از 120 تا 150 سانتیمتر، طول دم آنها از 12 تا 17 سانتی متر و 30 تا 120 کیلوگرم وزن دارند.

در گذشته (دهه پنجاه) این حیوان در جمعیت بالا در اکثر زیستگاههای کوهستانی مثل جن دره سی، آقابابا (منطقه مغان)، دوجاق، بابا مقصود (شهرستان اردبیل)، گنجگاه، سبلان(شهرستان مشگین شهر)، منطقه شکار ممنوع گندیمن، دربند فیروز آباد و دربند مشکول (شهرستان کوثر)، از نو و آق داغ (شهرستان خلخال) وجود داشتند.

ولی امروزه جمعیت آنها به شدت کاهش یافته و در اکثر زیستگاه ها نسل آنها منقرض شده است.

اکنون عرصه زیستی این گونه محدود به اثر ملی طبیعی سبلان، منطقه محافظت شده آق داغ خلخال و منطقه شکار ممنوع مشکول می‌شود.

گونه های شاخص استان اردبیل که برای ادامه بقا و زیست آنها توجه بیشتری نسبت به بقیه گونه ها، برای حفاظت از گونه و زیستگاه های آنها اختصاص داده می‌شود:

کل و بز، پلنگ، گوسفنده وحشی، خرس قهوه ای و سیاه گوش می‌باشند.

پرندگان بومی استان

پرندگان بومی استان اردبیل شامل یازده گونه می‌باشند که عبارتند از:

قرقی، دلیجه(پرنده ای از راسته شاهین سانان)، سارگپه، سارگپه پا بلند، شاه بوف، جغد جنگلی، جغد کوچک، کبک دری ، دراج، قرقاول(از راسته ماکیان سانان) و عقاب طلایی.

جمع بندی

در این مقاله از ایرانیجو به بررسی جامع استان اردبیل پرداختیم. موقعیت جغرافیای و نقشه این استان به همراه صنایع دستی، سوغات و جاهای دیدنی آن را نیز بررسی کردیم. شما نیز میتوانید خاطرات خود از سفر به این استان را در زیر همین پست برای ما کامنت کنید.