مهریه چیست؟ آشنایی با انواع مهریه و 24 قانون جدید مَهر

در زمانی که عقد بین زوجین خوانده می شود چیزی مانند مهریه نیز در بین آن دو نفر تعیین می شود. مَهر پس از خوانده شدن عقد به مالکیت زن در آمده و او می تواند هر زمان که بخواهد آن را دریافت کند. البته مهریه دارای مدل ها مختلفی می باشد که در ایرانیجو به معرفی کامل آنها می پردازیم.

مهریه چیست؟

در دین اسلام برای رسمیت بخشیدن به عقد مهریه لازم است. معمولا مَهر به صورت یک مال یا یک تعهد انتخاب می شود و مرد ملزم پرداخت آن به همسر خود می باشد. البته بهتر است مهریه در هنگام جاری شدن خطبه عقد پرداخت شود. در کشور ما معمولا پرداخت مَهر به بعدا موکول می شود. متاسفانه اکثر مهریه های تعیین شده از توان مرد خارج بوده و بخش قابل توجهی از آن جنبه اجرایی ندارد.

ماده 1082 قانون مدنی می گوید پس آنکه زن مجرد به عقد مردی در بیاید، زن مالک مَهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید. 

همانطور که از این ماده مشخص است به محض اینکه عقد بین زوجین جاری شد، زن مالک مهریه می شود. هیچ چیزی  نمیتواند جلوی این مالکیت را بگیرد.

قانون مهریه

در ماده 1080 و ماده 1087 گفته شده است که هم زن و هم مرد باید در انتخاب و تعیین مهریه به توافق برسند و در اصل هر دو راضی باشند. این ماده بسیار مهم می باشد، در صورت عدم رضایت مرد او می تواند از پرداخت مهریه خودداری کند.

در اصل با توجه به قانون، زن مالک شرعی و قانونی مهریه خود کی باشد و محدودیتی برای نوع مصرف آن ندارد. طبق ماده 1083 پرداخت مَهر نیز می تواند به صورت قسطی انجام شود.

در حالتی که مهریه مشخص شده عین معینی باشد که قبل از تسلیم معیوب بوده است، مرد مقصر می باشد و مسئول تمام عیوب و نواقص آن می باشد. طبق قانون، زن حق این را دارد که در صورتی که در حین ازدواج مهریه خود را نگرفته است، قبل از گرفتن آن از انجام وظایف خود در مقابل همسر امتناع بکند.

البته این شرایط نیز ملزم به این است که قبل از گرفتن مهریه زن به طور کامل وظایف زناشویی خود را انجام داده باشد، در این حالت است می تواند مَهر خود را دریافت کند. 

علاوه بر این بر اساس قوانین مهریه زن و شوهر می توانند به صورت توافقی هیچ مهریه ای را برای عقد دائم خود در نظر نگیرند به شرط آنکه هر دو راضی باشند. در این صورت نیز حتی باید بعد از عقد مَهری تعیین شود که متعلق به زن باشد.

اگر در فاصله نکاح دائم و عقد، زن و مرد رابطه زناشویی داشته باشند نیز زن می تواند مهرالمثل دریافت نماید. حتی اگر زن و مرد مهریه ای را برای ازدواج خود در نظر نگیرند، قانون بنابر شرایط مبلغی را به عنوان مهر صداق برای ازدواج رسمی آن ها درج می کند.

انواع مهریه

برخلاف اجبار به تعیین مهریه در انواع عقد موقت و دائم، مَهر عامل اصلی برای صحت عقد نمی باشد.

در عقد دائم در حالتی که در زمان عقد، مهریه ای تعیین نشده باشد نیز عقد صحیح و درست است و زوجین می توانند، بعد از ازدواج، در مورد مَهر، توافق کنند. به همین دلیل بسته به اینکه مهریه، در حین عقد تعیین شده یا نشده باشد، می توان انواع مدل های آن را بررسی کرد.

•  مهر المسمی
• مهر المثل 
•  مهر المتعه 

مهر المسمی

یکی از رایج ترین مهریه ها مهر المسمی است. در اصل  مهرالمسمی مَهری است که در آن زوجین در خصوص مقدار آن توافق کرده‌اند و میزان آن در عقد نامه به صورت دقیق درج شده است.

زمان تعیین مهرالمسمی مواردی باید رعایت شود و این موارد در توافق بین زوجین خلاصه میشود. در این خصوص ماده ۱۰۸۰ قانون مدنی می گوید: تعیین مهریه باید بر اساس رضایت و توافق زوجین صورت بگیرد.

مهرالمسمی باید حتما یک چیز قیمتی و مالی باشد یعنی آن چیزی که به‌عنوان مهر تعیین می‌شود ارزش مادی داشته باشد مانند: خانه، ماشین و طلا و غیره.

مهرالمثل

یکی دیگر از مهریه ها مهرالمثل است. مهر المثل زمانی مطرح کی شود که مَهر توسط زن و مرد تعیین نشده باشد. یعنی چیزی که زن و مرد در حین عقد به عنوان مهریه در نظر گرفته اند به دلایلی عدم مشروعیت و یا عدم ارزش مالی مخالف شرایط صحت عقد باشد و به‌نوعی در حکم عدم تعیین مهر باشد.

ماده 1100 قانون مدنی می گوید که در صورت مجهول بودن مهرالمسمی و عدم مشخص بودن آن زوجه در مورد اول و دوم مستحق مهرالمثل و در خصوص مورد سوم مستحق مثل یا قیمت آن مال متعلق به غیر خواهد بود مگر آن که صاحب‌مال آن را تنفیذ نماید. 

همچنین ماده 1087 قانون مدنی می گوید: شرط تعلق مهرالمثل را زمانی است که مهریه، در زمان عقد دائم ذکر نشده باشد.

اگر زوجین، قبل از تعیین مَهر مشخص، با یکدیگر نزدیکی داشته باشند در این صورت کارشناس دادگاه موقعیت خانوادگی، فردی، تحصیلی، شغلی و اجتماعی زن را مورد بررسی قرار می دهد و میزان مهریه را با توجه به مهریه ای که حق او می باشد و نزدیکان او دارند مشخص و تعیین می کند.

مهر المتعه

نوعی دیگر از مَهر، مهرالمتعه است. در ماده 1093 قانون مدنی گفته شده است که: هر گاه مهریه در عقد ذکر نشده باشد و مرد قبل از نزدیکی و رابطه زناشویی و تعیین مهر، زن خود را طلاق دهد زن مستحق مهرالمتعه است.

 اما اگر بعد از رابطه زناشویی طلاق رخ دهد زن دارای مهرالمثل می باشد.

 بر اساس ماده 1084 قانون مدنی، بر خلاف تعیین مهرالمثل، در تعیین مهر المتعه، وضعیت اقتصادی مرد و شرایط اجتماعی او مورد توجه کارشناس دادگاه قرار می گیرد، با اینکه در مهرالمثل  وضعیت و شخصیت زن بررسی می شد.

انواع مهر بر اساس تعهد به نحوه پرداخت آن

در بالا با انواعی از مدلهای مَهر آشنا شدیم. اکنون تمام این مهریه ها دارای شرایط پرداخت خاصی می باشند. این شرایط پرداخت به دو دسته تقسیم می شود که در ادامه با ایرانیجو به معرفی آنها نیز می پردازیم.

1. عند الاستطاعة
2. عندالمطالبه

مهریه عند الاستطاعة

اگر مَهر مشخص شده بین زن و مرد توافق شده باشد، مرد هنگامی که توان و استطاعت پرداخت مهریه را پیدا کند و زن درخواست طلب آن را بکند، او مجبور است نسبت به پرداخت آن اقدام کند.

یعنی اگر زن باید اموالی که از شوهرش را که جزء مستثنیات دین نیست را به دادگاه اعلام کند تا بتواند توقیف و مهریه خود را دریافت کند که حساب بانکی و حقوق فرد نیز از شامل آن‌ خواهد بود.

در حالت کلی اگر زن موفق به اثبات اموال مرد و توانایی مالی او نشود، نمی تواند نسبت به ممنوع‌ الخروج کردن یا گرفتن حکم جلب مرد از طریق دادگاه اقدام کند. و این موضوع چه گرفتن مهریه از طریق دادگاه باشد چه از طریق اداره اجرای ثبت، تغییری نخواهد کرد.

مهریه عندالمطالبه

یکی از بهترین مدل های مَهر، عندالمطالبه است. این مورد مهریه نیز در زمان عقد تعیین می شود با این تفاوت که زن هر زمان که بخواهد می تواند اقدام به گرفتن مهریه خود کند. در این حالن مرد موظف است حتی در صورت عدم تمکین زن نیز مهریه را به او پرداخت کند. البته اگر زن به این شکل تمام مهریه خود را از شوهرش تقاضا کند و اگر کار به طلاق بکشد، او تنها می تواند نصف مهریه را دریافت کند.

قوانین مهم مرتبط با مهریه 

در ادامه یک سریع از قوانین مهم در این حوزه را با هم بررسی می کنیم.

1. ماده 1078: هر چیزی که شامل اموال شخص باشد و همچنین قابلیت تملک را داشته باشد می توان آن را برای مهریه قرار داد.
2. ماده 1079: مَهر باید کاملا مشخص و دقیق بوده و طرفین کاملا آگاه و توجیه شده باشند.
3. ماده 1080: مقدار مَهر باید با توافق بین زوجین تعیین شود.
4. ماده 1081: شرط بر باطل شدن نکاح در صورت عدم اجرای تعهد در زمان مقرر صحیح نیست و خود آن شرط را باطل می کند.
5. ماده 1082:بعد از جاری شدن عقد، زن مالک مهریه می شود.
6. ماده 1083:برای پرداخت تمام یا بخشی از مَهر می توان مدت یا اقساط تعیین نمود.
7. ماده 1084:مرد ضامن مالی است که به عین وجود داشته و قبل از تحویل به زن، نابود و یا آسیب دیده باشد.
8. ماده 1085:زن حق دارد تا زمان ادای مهر از ایفای وظایف در قبال شوهر خود امتناع نماید. در عین حال حق دریافت نفقه را نیز دارد.
9. ماده 1086:اگر زن قبل از دریافت مَهر به اختیار به وظایف خود در قبال شوهر عمل کند دیگر حق امتناع را نخواهد داشت.
10. ماده 1087:در صورت عدم ذکر مَهر و درج شرط عدم مهر، عقد صحیح است و امکان تعیین مهریه پس از آن نیز وجود دارد.
11. ماده 1088:در صورت فوت یکی از زوجین قبل از تعیین مهر و وقوع نزدیکی، هیچ مَهری به زن تعلق نمی گیرد.
12. ماده 1089:در صورت دادن اختیار به شوهر یا شخص دیگر برای تعیین مهریه، شخص هر قدر بخواهد می تواند مهر نماید.
13. ماده 1090:اگر اختیار تعیین مَهر به زن داده شود زن نمی تواند بیش از مهر المثل (جایگاه فردی و خانوادگی) معین نماید.
14. ماده 1091:برای تعیین مهرالمثل می بایست به وضعیت کلی زن شامل سطح اجتماعی، خانوادگی، دانش، زیبایی و … توجه داشت.
15. ماده 1092:اگر مرد، زن خود را قبل از نزدیکی طلاق دهد زن مستحق دریافت نصف مهریه بوده و اگر چنانچه بیش از نصف پرداخته شده باشد پرداخت مازاد بر آن قابل استرداد است.
16. ماده 1093:در صورتی که مهر تعیین نشده باشد و مرد قبل از نزدیکی بخواهد زن خود را طلاق دهد، زن مستحق مهرالمتعه (مبلغی بر حسب توان مالی مرد) می شود و در صورت وقوع نزدیکی نیز مستحق مهرالمثل می شود.
17. ماده 1094:برای میزان مهرالمتعه، میزان دارایی مالی مرد در تعیین مقدار آن دخیل است.
18. ماده 1095:در عقد موقت (صیغه) حتما می بایست مهر تعیین شود در غیر اینصورت عقد باطل است.
19. ماده 1096:تحت هر شرایطی مهر تعیین شده برای عقد موقت قابلیت بطلان ندارد.
20. ماده 1097:در عقد موقت قبل از وقوع نزدیکی چنانچه مرد بخواد تمام مدت نکاح را ببخشد، ملزم به پرداخت نصف مهریه است.
21. ماده 1098:در صورت باطل بود عقد نکاح و عدم وقوع نزدیکی، زن مستحق مَهر نیست و در صورت دریافت قابل استرداد است.
22. ماده 1099:چنانچه زن با مردی که ازدواج با او حرام و غیرقانونی است، ازدواج کرده باشد و در عین حال بر این موضوع آگاه نبوده و نزدیکی صورت گرفته باشد زن مستحق مهرالمثل است.
23. ماده 1100:در صورتی که مهریه مجهول یا مالیت نداشته باشد، زن مستحق مهرالمثل بوده و در صورت مال غیر بودن مَهر، می بایست عین یا معادل مالی آن توسط مرد پرداخت شود مگر اینکه صاحب مال غیر، اجازه آنرا داده باشد.
24. ماده 1101:در صورتی که عقد نکاح قبل از نزدیکی به جهتی فسخ شود زن مستحق مهر نبوده و فقط در صورتی که مرد قادر به نعوظ نباشد و دلیل فسخ عقد همین موضوع باشد زن مستحق دریافت نصف مهریه است.

جمع بندی

در زمان های گذشته تا به امروز در بعضی از کشور ها به خصوص کشور های مسلمان سنت مهریه وجود داشته است و تا امروز نیز وجود دارد. به طوری مه که هنگام وقوع عقد و قبول ازدواج از سمت زوجه، برای او، مهریه در نظر می گیرند. سنت مَهر، در بین یهودیان نیز پذیرفته شده است و در هنگام طلاق یا فوت شوهر، آن را به زن پرداخت می نمایند.