تخت جمشید کجاست؟ مروری بر تاریخچه، عجایب و علت ویرانی تخت جمشید

یکی از جذابترین آثار باستانی ایران که در استان فارش و شهر مرودشت قرار گرفته است، تخت جمشید یا تخت پارسه نام دارد. در گذشته به آن پرسپولیس نیز گفته میشده است. کاخی که داریوش بناکرد، اسکندر ویران کرد و در زمان قاجار محل برگزاری مراسمات بزرگ بود. در ایرانیجو به بررسی تخت جمشید و تاریخچه آن می پردازیم.

تخت جمشید کجاست؟

تخت جمشید در دوران هخامنشی، در شهر باستانی پارسه که پایتخت امپراتوری هخامنشیان بود، واقع بود.

 امروزه این بنا در استان فارس قرار دارد. در واقع این کاخ های تو در تو در این آثار باستانی، در 10 کیلومتری شمال شهر مرودشت کنار دشت مرودشت ( مرغ دشت / دشت خرم) و در 57 کیلومتری شیراز، واقع در کوهپایه ی کوه رحمت در این استان بنا شده است.

اگر با خودرو شخصی قصد سفر دارید، فاصله تخت جمشید از شیراز حدود 1 ساعت است (57 کیلومتر) .

همچنین میتوانید از ترمینال کاراندیش شیراز نیز با اتوبوس یا تاکسی به تخت جمشید بروید.

لوکیشن تخت جمشید روی نقشه گوکل

برای رفتن به تخت جمشید می‌توانید با کلیک بر روی تصویر زیر روی نقشه مسیر کامل را مشاهده کنید.

ارتفاع تخت جمشید از سطح دریا به 1770 متر می رسد.

طول جلگه های این بنا از غرب و شرق 60 کیلومتر می باشد.

مناطق اطراف آن، از اسناد مهم تاریخی و تمدن در جهان به شمار می رود. به همین سبب است که سالانه، گردشگران و باستان شناسان متعددی برای بازدید از تخت جمشید به ایران سفر می نمایند.

اسامی تخت جمشید

تخت جمشید یک بنای باستانی است، که متشکل از چند کاخ تو در تو می باشد. این اثر که نمادی از شکوه و عظمت در ایران باستان بود، در دوره های مختلف و زبان ها و فرهنگ های مختلف، نام های متفاوتی را به خود اختصاص داده است، که برخی از آن ها در ادامه به آن پرداخته می شود.

دوره	نام
دوره هخامنشیان	پارسه
دوره اسلامی میانه	صد ستون/ چهل منار
زبان های غربی	پرسپولیس، پرسه پلیس
عصر ساسانی	صد ستون

ارگ پارسه یادگار هخامنشیان در مرودشت شیراز است که توسط داریوش کبیر در سال 518 قبل از میلاد بنا شد، و امروزه به آن تخت جمشید گفته می‌شود. بنای پرسپولیس (نام قدیم تخت جمشید) در سال 330 پیش از میلاد با حمله اسکندر مقدونی به ایران تخریب شد؛ اما آثار بجا مانده از آن در سال 1997 در یونسکو بعنوان آثار تاریخی ایران ثبت شد.

تاریخچه تخت جمشید

در سالیان مختلف و طولانی، در دوره ی پادشاهی هخامنشیان، تخت جمشید، پایتخت تشریفاتی و پادشاهی ایران به شمار می رفت. این شهر و این بنای تاریخی، از 2500 سال پیش از میلاد پابرجا بوده است.
کاخ های زیبا و با شکوهی در تخت جمشید با مساحت 125 هزار متر مربع، بنا شده، که ساخت آن ها به سال 512 پیش از میلاد میرسد که در طی 150 سال به انجام رسانده شد. این کاخ ها روی کوه رحمت و روی صفه یا سکوی سنگی با ارتفاع 8 تا 18 متر بالای جلگه ی مرودشت، به ساخت و ساز رسیدند.
نام کهن و قدیمی تخت جمشید، پارسه است. علت شهرت این نام، به خاطر کتیبه ای از خشایار شاه است که به ساختمان دروازه همه ملل مرتبط است. پارسه برگرفته از قومی پارسی است که به ایالت خود، پارس می گفتند. یونانیان به آن پرسیس و امروزه به آن فارس گفته می شود.

بعد از فروپاشی نام پارسه، مردم به دلیل اینکه توانایی خواندن کتیبه های قدیمی را نداشتند، نام آن را به تدریج از یاد بردند. نام این بنا در دوره ی ساسانی به ست ستیان ( صد ستون) و بعد از مدتی به چهل ستون ( چهل منار) تغییر پیدا کرد.
طول تخت جمشید با طول مجموعه ی تاریخی آکروپولیس در آتن که یک نماد ملی در یونان است، برابر و عرض آن چهار الی پنج برابر آن می باشد.
کتیبه ی داریوش بزرگ روی دیوار جبهه ی جنوبی تخت جمشید قرار دارد. این کتیبه نشان دهنده ی قدمت آن است و همچنین نشان می دهد که پیش از تخت جمشید، هیچ بنای دیگری در آن از قبل، موجود نداشته است.
قدیمی ترین بخش تخت جمشید، به سال 518 قبل از میلاد بر می گردد؛ در واقع حدود 25 سده ی گذشته، یعنی در دوره ی پادشاهی داریوش کبیر، این بنا در محدوده ی کوه رحمت ( میترا، مهر، زمان) تاسیس شده است، که حدود 120 سال زمان برد.
در ساخت تخت جمشید، افراد مختلف و متعددی متشکل از معماران، هنرمندان، اوستای کاران، کارگران، زنان و مردان شرکت داشتند و در قبال آن حقوق، مزایا و بیمه ی کارگری دریافت می کردند.
نکته ی جالب توجه در ساخت تخت جمشید، توجه به نسبت طلایی در معماری آن است. در هندسه، نسبت طلایی بسیار حائز اهمیت است که در طبیعت وجود دارد.
نسبت طلایی به این معنی است که نسبت آن ‌ها برابر با نسبت جمع‌شان به کمیت بزرگ‌ تر باشد. در معماری تخت جمشید، نسبت ارتفاع سردر ها به عرض آن ها و نسبت ارتفاع ستون ها به فاصله ی بین دو ستون، نسبت طلایی محسوب می شود. این امر را می توان یکی از هنرهای معماری در زمان هخامنشیان نامید.
علاوه بر این، دارای معماری کهن بسیار ویژه ای است. زیرا ساختار معماری آن طبق در نظر گرفتن بسترهای طبیعی مثل دره ها، کوه ها، جلگه ها و… بنا شده و باعث شده تا معماری کهن آن بسیار خوب به ثمر برسد.
در زمان هخامنشیان، تخت جمشید، بنایی مقدس و حائز اهمیت ملی و آیینی محسوب می شد. از این رو طبق قانونی که تحت عنوان ” ممنوع بودن استفاده از اماکن مقدس برای خارجی ها” وضع کرده بودند، اجازه نمی دادند خارجی هایی که به آنجا مراجعه می کنند (مثل یونانی ها)، در آن رفت و آمد داشته باشند. البته لازم به ذکر است که این قانون در زمان قاجار نیز وجود داشت.
بعد از این که ادبیات هخامنشی به کل فراموش شد، داستانی افسانه ای برای آن ساختند که پادشاهانی افسانه ای نیز داشت. یکی از این پادشاهان افسانه ای جمشید بود، که طبق داستان ها، او فردی بود که ساختمان های با شکوهی می ساخت. همین باعث شد که پس از آن دوره، از آن بنا به نام تخت (قصر) جمشید، یاد شود. امروزه هنوز این نام پا بر جا مانده است.

تخت جمشید توسط پادشاهان مختلفی گسترش یافت، ولی اولین کسی که آن را بنا کرد، داریوش بزرگ بود؛ بعد از داریوش، خشایار و اردشیر اول آن را به دست گرفتند و گسترش دادند.

شیراز با مساحت 125 هزار متر مربع، به ستون های سر به فلک کشیده و سرستون های جذابش، شهرت دارد که ردپای ایران باستان و تاریخ آن را به خوبی می توان در آن مشاهده کرد و هر قسمت آن می تواند بیانگر یک سخنی از گذشته باشد.

تخت جمشید توسط چه کسی ساخته شد؟

همان طور که اشاره شد، تخت جمشید حدود 2500 سال پیش در دوران زمامداری داریوش بزرگ، خشایار و اردشیر اول بنا شد. طول دوره ای که تخت جمشید، آباد ماند، به 200 سال می رسد. از آن جایی که قسمت زیاد و قابل توجهی از شرق جهان متعلق به امپراتوری هخامنشی بود، یک امپراتوری بسیار بزرگ و عظیم در ایران باستان به شمار می رفت.

کاخ تخت جمشید، در اولین روز سال نو، میزبان مقامات امپراتوری هخامنشیان بود. روی در، دیوار و ستون های این کاخ، نقش و نگار هایی وجود دارد که هر کدام از آنها یک داستان از تاریخ ایران باستان را به نمایش می گذارد.

شهر باستانی ایران که پایتخت کوروش کبیر هم بوده است.

عجایب تخت جمشید

تخت جمشید دارای عجایب و اتفاقات جالبی است که در ادامه به برخی از آنها می پردازیم.

مدت ساخت 188 سال

ساخت بنای تخت جمشید، 188 سال طول کشید و تا پایان حکومت آن ها که حدود سال 330 قبل از میلاد است، ادامه داشت. ولی ساخت آن هیچوقت به پایان نرسید، چون برخی از آثار نیمه تمام را در کاخ می توان مشاهده کرد که البته این امر باعث بیشتر آسیب دیدن آن نیز شده بود.

وجود 30 هزار کتیبه

حدود 30 هزار کتیبه ی سنگی با ابعاد کوچک و بزرگ یافت شده که تعدادی از آن ها برای بررسی و تحقیق در کشور های مختلف از جمله آمریکا و شیکاگو قرار دارد.

در برخی از آن ها درباره ی حقوق کارگران، حقوق برابر زن و مرد، حق ارث برابر، حقوق زایمان و حتی حقوق و مزایایی برای کودکان سخن گفته شده بود.

سازه بنا

در ساخت بنا از سنگ های بسیار مقاوم یکدست و نوعی آهک استفاده شده که استحکام بسیار بالایی دارند.

علاوه بر این، هنر سنگ تراشی را در ریز نقاط  تخت جمشید به صورت آثار تزئینی و سنگ نبشته میتوان یافت.

در اطراف تخت جمشید، معدن های سنگی وجود دارد که حدود 250 تن سنگ بدون آسیب زدن به کوهپایه از آن استخراج می شود.

کاخ های باشکوه

در بنای تخت جمشید، چند کاخ وجود دارد که هر کدام ستون های متعددی دارند.

یکی از این کاخ هات، کاخ آپادانا است که دارای مساحت 10 هزار متر مربع و 72 ستون، 20 متر ارتفاع، دو جفت پلکان با طول 81 متر است که بالای آن ها سر گاو یا شیر با وزن 1.5 تن قرار گرفته است؛ داخل کاخ نیز نقش و نگار های بسیاری وجود دارد و یکی از معروف ترین آن ها ” سربازان و 21 قوم ایرانی” است. 

نقش های برجسته

بیشتر از 3000 نقش برجسته و تندیس در کاخ های تخت جمشید وجود دارد، که مفهوم آن ها صلح و دوستی است. این نقوش با الهام و هنر نیارودا و آشوری به ساخت در آمدند.

سر ستون های کاخ ها به جای استفاده از ملات از ابزارهایی استفاده شده که این بنا را این همه سال مستحکم و مقاوم در برابر زلزله نگه داشته است. این ابزار ها شامل بست های آهنی و مسی و مهره های سنگی بود.

کوزه ها و ظرف ها

وجود کوزه ها و ظرف های سنگی با قطر دهانه و داخلی بسیار متفاوت و متنوع که هنر سنگ تراشی (هخامنشی، ایلامی، آشوری، مصری و بابلی) آن ها را به رخ می کشد.

باید این نکته را در نظر داشت که آن ها، از ابزارهای ساده، ظروف مستحکمی را به جا می گذاشتند.

وجود آبراهه ها و ناودان های آجری، قیری و تن پوشه در بنای تخت جمشید؛ این آثار به منظور جلوگیری از سیلاب ها و آسیب رسیدن به تخت جمشید ساخته شده بود.

شهر پارسه

شهر پارسه طبق کتیبه های کاخ داریوش کبیر، کشف شد. این شهر 1000 نفر جمعیت داشت ولی امروزه این شهر ناپدید و مدفون شده و باستان شناسان بسیاری در پی کشف آن هستند.
در کوهپایه های کوه رحمت که تخت جمشید در آن قرار دارد و کوه مقدسی در زمان هخامنشیان محسوب می شد، مقبره های مخروطی شکل و گورهای حفاری شده در سنگ های مکعبی شکل و محلی برای نگهداری استخوان ها به چشم می خورد که بسیار قابل توجه است.

همان طور که گفتیم، در همه جای کاخ، نقش های مختلفی به چشم می خورد. این نقش ها و سنگ تراشی ها با رنگ های ملون و سنگ های قیمتی تزیین شده بودند. ولی در طول قرن ها و بعد از گذشت زمان به دلایل مختلف یا از بین رفته یا دزدیده شده است و امروزه فقط جای آنها به چشم می خورد؛ این سنگ های قیمتی شامل طلا، لاجورد و زمرد بودند.

لوح های پیام رسان داریوش

داریوش در طول امپراتوری خود، به فکر پیامرسانی به آیندگان نیز بود. او میخواست از طریق لوح ها و سکه ها، این کار را انجام دهد. به همین منظور دستور داد تا 4 لوح زرین، 4 لوح سیمین، و تعدادی سکه را در 4 گوشه ی کاخ آپادانا قرار دهند.

او با این کار قصد داشت پیام خود را در قالب چند جمله به نسل های آینده برساند. یکی از آن جمله ها به شرح ذیل است:

” این سرزمین را اهورامزدا از دشمن، از سال بد، از دروغ بپایاد. بدین سرزمین دشمن، بدسالی، دروغ می آید. این را من از اهورا مزدا با ایزدان خاندان شاهی به نماز خواستارم.”

منشور کورش

منشور حقوق بشر که هم اکنون در سازمان ملل قرار دارد و از آن استفاده می شود، کوروش کبیر در تخت جمشید نوشت. او خواستار صلح در کشورگشایی، شیوه ی مدیریت اجتماعی صحیح و قوانین و نظم حاکم بر شهر ها بود. 

ویرانی تخت جمشید

در کتاب های تاریخی این گونه ذکر شده که در سال 330، اسکندر مقدونی برای این که بتواند بر داریوش سوم هخامنشی، غلبه کند و حکمرانی را به دست بگیرد، طی اقداماتی، در نبرد گائوگامل، تمام امپراتوری ایران را به تصرف خود در آورد. او موفق شد تا داریوش سوم را شکست دهد و تا شهر پارسه پیش برود. 

اسکندر مقدونی این شهر را غارت کرد و همه ی گنجینه هایی که از کاخ تخت جمشید باقی مانده بود را به آتش کشید. به آتش کشیده شدن تخت جمشید سبب شد تا صدها اثر هنری، دست نوشته، تالارها و قصر های بزرگ و باشکوه را برای همیشه در شهر پارسه از بین ببرد. 

اما فقط نمی توان به این موضوع اشاره کرد؛ زیرا عده ای نیز معتقدند که اسکندر در زمان مستی تصمیم به آتش زدن گنجینه های تخت جمشید کرده، و عده ای نیز عقاید دیگری دارند.

برخی می گویند در سال 1319 خورشیدی، باستان شناسان حفاری هایی را در تالار صد ستون انجام دادند، که متوجه لایه ی ضخیمی از خاکستر شدند. بعد از تجزیه های میکروسکوپی و تجزیه و تحلیل خاکسترهای یافت شده، به این نتیجه رسیدند که آن خاکسترها متعلق به سوخته ی چوب سرو است. 

باید دانست که پوشش سقف تالارها در آن زمان با چوب سرو بودند؛ می توان احتمال داد که سرو ها در آتش سوزی فرو ریختند و سرستون های تالار هم به همان دلیل فرو نشستند. نظرات متفاوتی در مورد نحوه ی آتش گرفتن آن ها وجود دارد، ولی عامل اصلی آن ها اسکندر مقدونی می دانند. 

بخش های مهم بنای تخت جمشید

• کاخ‌ های‌ رسمی‌ و تشریفاتی‌ تخت جمشید (کاخ دروازه ملل)
• سرای‌ نشیمن‌ و کاخ‌ های‌ کوچک‌ اختصاصی‌
• ساختمان خزانه ی شاهی‌
• دژ و باروی‌ حفاظتی‌
• پلکان‌ های ورودی سکو و دروازه ی خشایارشاه

کاخ های تخت جمشید

کاخ هایی که در تخت جمشید وجود دارند به شرح ذیل هستند:

1. کاخ آپادانا: از قدیمی ترین کاخ های تخت جمشید است که به دستور داریوش بزرگ ساخته شد.
2. کاخ تچر(تچرا): معنی این کاخ، خانه ی زمستانی است و این کاخ نیز با دستور داریوش کبیر بنا شد و جزء کاخ خصوصی او محسوب می شد.
3. کاخ هدیش: این کاخ، کاخ خصوصی خشایارشاه محسوب می شود. این بنا در مرتفع ترین مکان تخت جمشید واقع شده است.
4. کاخ ملکه: این کاخ هم توسط خشایارشاه تاسیس شد، و نسبت به دیگر کاخ ها ارتفاع پایین تری را به خود اختصاص داده است.
5. کاخ صد ستون: مساحت کاخ صد ستون 46000 متر مربع است و سقف آن متشکل از 100 ستون با ارتفاع 14 متر است.
6. کاخ شورا( تالار مرکزی): شاه این مکان را به بحث و گفتگو با دیگران مخصوصا بزرگان اختصاص می داد. در دو سر ستون این کاخ برخلاف کاخ های دیگر، سر انسان بنا شده است و می توان این طور در نظر گرفت که سر انسان، سمبل و نماد تفکر و اندیشیدن است.

تخت جمشید نام یکی از شهر های باستانی ایران در استان فارس می باشد. این شهر ، به ستون های سر به فلک کشیده و سرستون های جذابش، شهرت دارد که ردپای ایران باستان و تاریخ آن را به خوبی می توان در آن مشاهده کرد و هر قسمت آن می تواند بیان گر سخنی از گذشته باشد.

جمع بندی

در این مقاله از https://iraniju.ir به بررسی تاریخچه تخت جمشید، و معرفی بخش ها و ویژگی های آن پرداختیم. همانطور که گفته شد، تخت جمشید در استان فارس، شهرستان مرودشت از توابع شیراز قرار دارد و همه ساله پذیرای افراد زیادی به خصوص در ایام عید و تابستان است. شما نیز میتوانید نظرات و دیدگاههای خود را زیر همین پست با ما به اشتراک بگذارید.