شهر قم کجاست؟ ✔️ جمعیت، آب و هوا و مساحت پایتخت مذهبی ایران

شهر کریمه اهل بیت با جمعیتی حدود 1 میلیون و 300 هزار نفر و مساحت 11.000  کلیومتر مربع 7 امین کلانشهر ایران است. قم بعنوان پایتخت مذهبی ایران شناخته می‌شود. وجود آرامگاه حضرت معصومه و مسجد مقدس جمکران باعث شده تا به این شهر، حرم اهلبیت و دارالموحدین گفته شود. در ایرانیجو به معرفی شهر قم، تاریخچه، جاهای مذهبی و دیدنی آن می پردازیم.

شهر قم کجاست؟

مرکز استان قم، شهر قم است که یکی از پراکم ترین شهرها از نظر تراکم جمعیت است. این شهر بدلیل وجود حوزه های علمیه متعدد، مهاجرپذیر است. و بخاطر قرار گرفتن حرم حضرت معصومه و مسجد جمکران؛ به یکی از شهرهای توریستی مذهبی تبدیل شده است.

جغرافیای شهر قم

قم در مرکز ایران قرار گرفته و مرکز استان قم و شهرستان قم است.

• از شمال با استان تهران
• از شرق با استان سمنان
• از جنوب با استان اصفهان
•  از غرب با استان مرکزی

شهر قم واقع در شاهراه مواصلاتی و حمل نقل ایران قرار گرفته است. از طرفی هم رابط میان تهران و استان های صنعتی، رابط استان ها و شهر های شمالی و شهر ها و استان های جنوبی است. در قدیم نیز قم در مسیر راه ابریشم قرار داشت. به همین دلیل این شهر از گذشته نیز از اهمیت ارتباطی بالایی برخوردار بود.

اگر در شهر قم به دنبال قالیشویی خوب و تمام اتوماتیک هستید به “بهترین قالیشویی قم” مراجعه کنید.

جمعیت شهر قم چقدر است؟

بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1395 شمسی، جمعیت این شهر  ۱٬۲۹۲٬۲۸۳ است. شهر قم از نظر جمعیت رتبه ی 7 را در ایران دارد. رشد جمعیت این شهر 1/3% است که در ایران جز بالاترین نرخ رشد است.

در شهر قم، تراکم جمعیت  ۷٬۲۵۷ نفر بر کیلومتر مربع است. به همین دلیل بعد از شهر های تهران، رشت، و کرج، رتبه 4 را به خود اختصاص می‌دهد. این تراکم بالا به دلیل وسعت کم آن و مهاجر ‌پذیری این شهر است.

دین مردم قم

اکثر مردمان شهر قم مسلمان و شیعه 12 امامی هستند ولی تعداد کمی از اقلیت های دینی مسیحی(۵۹۴ نفر)  و زرتشتی(۴۴ نفر)  نیز در این شهر زندگی می‌کنند.

تاریخچه شهر قم

در گذشته اقوامی از زرتشتیان به نام MEMJAN در منطقه ساکن بودند. قُم تلفظی از نام کم‌ است که توسط اعراب به شکل امروزی در آمد.

طبق شواهد تاریخی، قدمت شهر قم به دوره حکومت ساسانیان برمی‌گردد. بعد از ورود اسلام به این کشور، قسمت زیادی از تاریخ استان قم رقم خورد.

از مهم ‌ترین وقایع تاریخی شهر قم، می‌توان به ورود حضرت معصومه (خواهر امام رضا) به این شهر اشاره کرد که در این سفر دچار بیماری سختی شدند و در این مکان فوت کردنند.

در طول تاریخ ، اطراف حرم حضرت معصومه تبدیل به محل آرامگاه چهره های مهم و مشهوری نیز شد.

در زمان حکومت پهلوی، قم یکی از اصلی ترین مرکز های اعتراض بر علیه حکومت پهلوی بود و در آن زمان نقش بسیار مهمی در مبارزه ها داشت.

زمین‌شناسی

از نظر زمین‌شناسی شهر قم در منطقه ای قرار گرفته است که در گذشته به 2 دوره کوارتز و ترشیاری تعلق داشت.

فعالیت های کشاورزی همواره در زمین‌های واقع در جنوب این شهر انجام می‌شود. شهر قم واقع در دشت قم است و در کنار رودخانه قم قرار گرفته است. مهم ترین دشت استان قم، دشت قم است که قطب کشاورزی و صنعتی استان این شهر است. اکثر خاک این شهر از رسوبات قمرود حاصل شده است به همین دلیل از نوع ماسه ای است.

آب و هوای قم

اقلیم این شهر، بیابانی، گرم و نیمه خشک است. فاصله شهر قم از سطح دریا 930 متر مربع است.

قم در فصل تابستان به شدت گرم و در فصل زمستان‌های به شدت خشک و سرد است. اگر قصد سفر به این شهر را دارید، ماه های فروردین، اردیبهشت، شهریور و مهر بهترین ماه ها برای سفر به این منطقه هستند.

در سال حدود 150 میلی لیتر باران در شهر قم می‌بارد، دلایل کمبود بارش در این منطقه عبارتند از:

1. به دلیل اینکه توده هوای پرفشار در این شهر حاکم است که از وزش باد های مرطوب غربی جلوگیری می‌‌کند.
2. دور بودن از دریا و منابع رطوبت.
3. مانع بودن کوه‌های زاگرس به منظور رسیدن بادهای مرطوب غربی به شهر قم.
4. میانگین پایین ارتفاع این شهر.

در سال های گذشته، ویژگی چشمگیر آب وهوای این استان و شهر خشکسالی های پیاپی بوده است.

زبان و لهجه قمی

زبان مردم این شهر، عموما فارسی، به همراه لهجه ی قمی است. به جز فارسی زبان هایی از قبیل

• عربی (توسط مهاجران عرب)
• پشتو (توسط مهاجران افغان)
• ترکی آذربایجانی (توسط مهاجران آذربایجانی)
• اردو و هندی (توسط مهاجران هندی)

در این شهر نیز وجود دارد.

اقوام شهر قم

به دستور شورای فرهنگ شرکت پژوهشگران خبره پارس، پژوهشی در سال 1389 انجام دارد. بر اساس این پژوهش از بین درصد اقوامی که در شهر قم قرار گرفته است به صورت زیر است:

• فارس  69.3%
• آذری  20.6%
• لر  3.2%
• عرب  2.8%
• گیلک 1.8%
• کرد 0.5%
• بلوچ 0.5%
• سایر 1.4%

خوراک

غذای سنتی محبوب و معروف شهر قم، آبگوشت قُنَبید است.

مواد اولیه این غذا گوشت، نخود، سیب زمینی، لوبیا سفید، قنبید(کلم قُمری)، گوجه فرنگی، پیاز، لیمو عمانی  و ادویه است.

یکی دیگر از غذا های محلی محبوب این شهر نیز آش قُنَبید است که با سبزی آش، نخود، عدس، لوبیا، کلم قمری، پیاز و ادویه درست می‌شود.

سایز غذاهای محلی شهر قم عبارتند از: ماشاب، آش پتله، ماش ماشک و آبگوشت هویج برگه، آبگوشت بزباش (سبزی)، دمپخت، کال جوش، حلوا کنجدی، حلوا شادونه، حلوا ارده، کسمه، کلوچه، سوهان و…

پوشاک مردم قم

در قدیم، مردان این شهر کلاهایی به سر می‌گذاشتند مثل کلاهای بافتنی، پوستی، نخی، پهلوی، نمدی و شاپو. مردان قمی پیراهن یقه شیخی، کت، جلیقه و قبا به تن می‌کردند و همراه آن شلوار های گشاد و ساده که جنسشان کرباس بود، می‌پوشیدند. پاپوش این افراد نیز نعلین و گیوه بود. ولی در حال حاضر اغلب مردان این شهر، لباس های ساده و امروزی به تن می‌کنند.

در گذشته زنان قم پیراهن دورچین (پاچین)، شلوار قردار، پیراهن راسته، جلیقه، شلیته، تمون و آرخالق به تن می‌کردند. برای این لباس ها از پارچه های ساده و یا گلدار استفاده می‌شد. پاپوش این افراد نیز گیوه و چاقچور بود.

امروزه نیز پوشش بعضی از زنان قم چادر است. زنان این شهر سرپوش هایی از قبیل نقاب، پوشیه، عبابی، چارقد نیز به سر می‌کنند.

خطر‌های طبیعی شهر قم

این شهر را خطر هایی طبیعی از قبیل

• سرمازدگی (به دلیل وقوع یخبندان های طولانی و شدید در فصل های سرد و زمستانی)
• سیل (به دلیل گذر رودخانه قم روز از مرکز این شهر)
• زلزله (به دلیل قرار داشتن گسل در جنوب این شهر)
• خشکسالی (به دلیل آب و هوای کویری)

تهدید می‌کند.

مسائل زیست‌محیطی

تنها کلان ‌شهر این کشور که مشکل آلودگی هوا ندارد، شهر قم است.

از مسائل زیست محیطی این شهر می‌توان به آلودگی ناشی از تخلیه نخاله‌های ساختمانی، گسترش بیابان‌ها و ریزگردهای حاصل از آن در شرق شهر و آلودگی صوتی اشاره کرد.

مهاجرپذیری

این شهر یکی از مهاجر پذیر ترین شهر های ایران است. طلبه‌های حوزه‌های علمیه و مراکز علمی و دانشگاهی، اتباع کشورهای همسایهٔ ایران مثل عراق، سوریه، لبنان، افغانستان و کارگران شاغل به همراه خانواده هایشان به قم مهاجرت می‌کنند.

هنرهای سنتی

درست مانند سایر شهر های این کشور، در شهر قم نیز با توجه با اقلیم خاصی که دارد، هنرهای سنتی متعددی وجود دارد.

قالی بافی

قالی و فرش این شهر، محبوبیت و شهرت جهانی دارد. طرح این فرش ها سنتی و ابتکاری بوده است و جنس آن ها اغلب از ابریشم است. هرکدام از این فرش ها را یک قالی باف اداره می کند به همین دلیل بافت یک دست و یکنواختی دارد.

کارگاه های مجازی در این شهر به منظور انجام عملیات تکمیلی قالی وجود دارد. همواره برای پردازش قالب، از تمامی شهر های این کشور به شهر قم رجوع می‌شود.

منبت کاری

این هنر شامل کنده کاری و حکاکی بر روی چوب می‌شود. در شهر قم بیشتر از 2000 کارگاه منبت کاری فعالیت می‌کنند. شهر قم بزرگ ترین و اصلی ترین قطب منبت کاری در این کشور است، چون صنعتگران و هنرمندان مطرحی در این زمینه در شهر قم هستند.

محصولات این منبت کاران هنرمند، به شهرهای خاورمیانه و سایر شهرهای جهان عرضه می‌شود. می‌توان گفت که هنر منبت کاری قدیمی ترین هنر این شهر است چون حدود 7000 سال پیش قدیمی ترین اثر منبت کاری در این شهر به ثبت رسیده است. هنر منبت کاری بر روی عاج، استخوان و چوب به دو صورت درشت و ریز اجرا می‌شود. مجسمه های نیم رخ و تمام رخ، ختنی، گلبرگ های اسلیمی و … شامل هنر منبت کاری می‌شوند.

از دیگر هنر هایی که در شهر قم رواج دارند می‌توان به پالان‌دوزی، غوزه‌گیری، کلاه مالی، خرمهره سازی، خراطی، شعربافی، مسگری، سفیدگری، پویندگی، گیوه دوزی، حجاری، ارده‌گیری و … اشاره کرد.

هنر های آجر تراشی و کاشی تراشی در 50 سال گذشته، در این شهر تا حدودی کمرنگ شده اند.

هتل‌ها و مراکز اقامتی قم

این شهر 49 هتل و هتل‌آپارتمان، 42 مهمان‌پذیر و 110 خانه اجاره ای با مجوز دارد که آماده ارائه خدمات به گردشگران عزیز هستند. در کل 7500 تخت اقامتی در این شهر وجود دارد.

مراکز و بخش های اقامتی این شهر از 4 هتل 4 ستاره و چندین هتل 3، 2، 1 ستاره و مهمانپذیر ها تشکیل شده اند.

بهترین هتل های شهر قم عبارتند از:

• هتل بین‌المللی قم (4 ستاره)
• هتل المپیک (4 ستاره)
• هتل صفا (3 ستاره)
• هتل الزهرا (3 ستاره)

در شهز قم، هتل‌ های ارزان تری نیز قرار دارند که کیفیت قابل قبولی دارند. شما می‌توانید با توجه به بودجه خود یکی از این اقامتگاه ها را انتخاب کنید.

حمل و نقل و راه های ارتباطی قم

راه های سفر به شهر قم عبارتند از:

راه هوایی و فرودگاه قم

فرودگاه بین المللی امام خمینی تهران راحت ترین و نزدیکترین فرودگاه بین المللی است که می‌خواهد جایگزین فرودگاه بین المللی مهرآباد قدیمی شود. فرودگاهی در شهر قم نیز در مرحله احداث است که از شروع فعالیتش چند سالی می‌گذرد.

سفر به قم با قطار

شما می‌تونبد از شهرهای تهران ،یزد، اراک و اصفهان به شهر قم سفر توسط مسیرهای قطاری سفر کنید.

قطار های 5 ستاره ای مانند نورالرضا و فدک در این مسیر فعالیت دارند که برای تور قم قابل رزرو هستند.

سفر به شهر قم با ماشین

یکی از گزینه های مناسب و منطقی برای سفر به این شهر از شهر تهران رانندگی و سفر از طریق جاده است. در صورتی که رانندگی برایتان در جاده دشوار است می ‌توانید با اتوبوس سفر کنید.

سفر با اتوبوس به صرفه تر و امن تر است. اتوبوس از تمام شهر ها و روستاهای این کشور به شهر قم می‌آید. اگر با اتوبوس های محلی سفر کنید برایتان به صرفه تر است ولس اتوبوس های تور خصوصی گران تر هستند.

جاذبه های گردشگری و دیدنی های قم

این شهر یکی از شهرهای باستانی و قدیمی ایران است که از زمان قدیم، فعالیت هایی متعددی را به خود دیده است. به همین دلیل آثار تاریخی متنوعی در شهر قم قرار دارد.

مهمترین و معروف ترین جاذبه هی دیدنی این شهر عبارتند از: حرم حضرت معصومه، کاروانسرای حوض سلطان، مسجد جمکران، مدرسه فیضیه قم، مسجد جامع قم و تیمچه بازار قم.

در ادامه شما را با جاذبه های گردشگری و مناطق دیدنی این شهر آشنا می‌کنیم.

حرم حضرت معصومه (ع)

فرزند امام هفتم، حضرت معصومه بعد از سفر به این شهر، در سن هجده سالگی فوت کردند. پیکر مطهرشان در منطقه ای به اسم باغ بابلان در شهر قم به خاک سپرده شد.

در حال حاضر این منطقه به حرم حضرت معصومه معروف است و سالانه گردشگران و توریست های متعددی را به خود جذب می‌کند. جاذبه های دیدنی دیگری مثل مسجد اعظم و مدرسه فیضیه در کنار مرقد حضرت معصومه در این شهر قرار دارد.

مسجد مقدس جمکران

این مسجد که در شهر قم قرار گرفته است، در بین مسلمانان شیعه سراسر جهان بسیار معروف و محبوب است. مسلمانان شیعه این اعتقاد را دارند که امام مهدی (عج) بعد از گذشت هزار سال از تولدش، به اذن خداوند هنوز به طور معجزه آسایی زنده است و برای نجات بیشترین، به همراه عیسی یک روز ظهور می کند. مسلمانان می گویند که وی به طور ناشناس زندگی می‌کند ولی بعضی اوقات خودش را به یاران قابل اعتمادش معرفی می‌کند. گفته شده است که مسجد جمکران، بنا به دستور و توصیه ی امام مهدی (عج) احداث شده است.

بر اساس شواهد تاریخی این مسجد در سال 373 هجری قمری، براساس یک الهام غیبی احداث شد. زائران مسلمان از سایر کشورها نیز به این مسجد می‌آیند و در دعاها و مراسمات مذهبی شرکت می‌کنند.

دریاچه حوض سلطان

یکی دیگر از جاذبه های دیدنی شهر قم، دریاچه حوض سلطان است که به اسم های دیگری مثل دریاچه ساوه، دریاچه شاهی و دریاچه قم معروف است.

وسعت دریاچه حوض سلطان 330 کیلومتر مربع است. این دریاچه مملو از آب چشمه طبیعی است. در شهر قم، قلب تصفیه کننده ی هوا این دریاچه است.

شهر کهک

این شهر یکی از مناطق مهم و دیدنی شهر قم است. شهر کهک در ارتفاعات بالایی قرار دارد به همین دلیل آب و هوای معتدلی دارد.

بنا های آثار تاریخی مهمی در شهر کهک قرار گرفته اند، از قبیل امامزاده زینب خاتون، خانه ملاصدرا و غار های معروف این شهر. به همین دلیل این شهر یکی از جذاب ترین مناطق گردشگری شهر قم است.

مدرسه فیضیه قم

این مدرسه واقع در نزدیکی حرم حضرت معصومه است و در قدیم به مدرسه آستانه معروف بود ولی بعد ها به اسم مدرسه فیضیه شناخته شد. مدرسه فیضیه که یکی از بنا های مشهور شهر قم است به دستور فتحعلی شاه احداث شد. ساختمان این مدرسه از دو طبقه و چهار ایوان تشکیل شده است.

 بخش های این مدرسه، هر کدام قسمت های مختلفی دارند که قدیمی ترین قسمت این مدرسه، ایوان جنوبی آن است. چهل حجره در قسمت پایین آن به دوران قاجار باز می‌گردد ولی 40 حجره در بالای این مدرسه به قرن 14 هجری قمری بازمی‌گردد.

در دوران صفوی، از کاشی ها معرق در بنای این مدرسه استفاده شده است که ظاهر زیبا و جذابی به آن داده است.

کارخانه قم

اگر به جواهرات باستانی علاقه مند هستید و می‌خواهید مطالب مهم و با ارزشی را در این باره فرا بگیرید ، می توانید در تورهای تکنیکی این شهر شرکت کنید و از مرکز صنایع دستی سعادتمند دیدن کنید. این مرکز تنها کارگاه باقی مانده در شهر قم است که در این زمینه فعالیت می‌کند.

نشانی: کیلومتر دوم جاده کوه سفید

باغ پرندگان قم

دومین باغ بزرگ و وسیع ایران، باغ پرندگان قم است. وسعت این باغ 12 هکتار است و در دره ای به اسم دره باد قرار گرفته است. 6 هکتار آن فنس کشی شده است و پرندگان در این فنس قرار گرفته اند. تاسیس این فضا از سال 1395 آغاز شد.

طبیعت زیبای این باغ با ساخت آبنما، گونه های طبیعی و المان های پرندگان چندین برابر شده است. طراحی این باغ به صورتی است که پرندگان آزاد نیز به صورت طبیعی این منطقه را به عنوان زیستگاه دائمی خود انتخاب می‌کنند که باعث جذاب تر شدن این مکان شده است.

سایر جاذبه های دیدنی این شهر عبارتند از:

پارک ملی کویر قم، کتابخانه مرعشی نجفی، حوزه علمیه فیض، خانه حاجی خان، خانه زند، بیت النور، تیمچهٔ بزرگ بازار قم، حمام تاریخی حاج عسگرخان، برج‌های کارخانه ریسباف، تپهٔ باستانی قلی درویش، قلعهٔ جمکران و درخت سرو پانصد سالهٔ جمکران از دیگر جاذبه‌های دیدنی شهر قم هستند…

موزه های شهر قم

به دلیل قدیمی و باستانی بودن این شهر موزه های متعددی در این شهر قرار گرفته اند:

موزه صنایع دستی قم

این موزه زیبا واقع در خانه یزدان پناه است که قدمت آن حدودا به 120 سال پیش یعنی اواخر دوران قاجار و اوایل حکومت پهلوی بازمی‌گردد.

نشانی: خیابان 19 دایی (باهاش)، کوچه شماره 11 ، شماره 15.

 سایر موزه های این شهر عبارتند از:

• موزه آستانه مقدسه
• موزه مردم‌شناسی قم
• موزه هنرهای سنتی قم
• موزه آثار مراجع تقلید
• موزه تاریخ طبیعی قم
• موزه تخصصی علوم زمین (یاقوت کویر)

رستوران‌های شهر قم

یکی از مدرن ترین و لوکس ترین رستوران های این شهر، رستوران گردان سیرنگ است. سایر رستوران های خوب شهر قم عبارتند از:

• رستوران ارگ سالاریه
• رستوران‌های مرتضوی
• رستوران البرز
• رستوران خادم
• رستوران مدائن و…

اگر به دنبال رستوران ‌های فست فود و فرنگی هستید می‌توانید به فست فود شهر ما، خانه ماکارونی قم و فست فود باما بروید.

خرید و بازار قم

فروشگاه های شیرینی و فرش متعددی در این شهر وجود دارد. این شهر به دلیل داشتن شیرینی هایی مثل سوهان و گز معروف است.

همانطور که گفتیم، شهر قم به دلیل داشتن فرشها و قالی های ابریشمی که طرح های خاص و منحصر به فردی دارند نیز بسیار معروف است. شهر قم یکی از شهر های مقدس اسلام است به همین دلیل تعداد زیادی فروشگاه مذهبی در این شهر قرار گرفته است که نسخه های قرآن، دیسک های سخنرانی و کتاب های مذهبی در آن به فروش می‌رسد.

جواهرات، سجاده، چادر، خوراکی ها و شیرینی های خوشمزه، فرش و ادویه  در بازار های قم موجود هستند.

سوغات شهر قم

اگر به شهر قم سفر کردید و میخواهید سوغاتی های مخصوص این شهر را تهیه کنید می توانید به بازار قم رفته و در آن جا سوغاتی های این شهر را خریداری کنید. سوغات مهم شهر قم عبارتند از:

• قالی ابریشمی قم
• سوهان
• انگشتر نقره دست‌ساز مردانه

ثبت شهر قم به عنوان شهر ملی انگشتر

در این شهر حدود 1000 کارگاه تولید انگشتر  و 1200 انگشتر ساز هنرمند دارد. به همین دلیل این استان از سمت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در تاریخ 22 دی 1399 به عنوان شهر ملی انگشتر به ثبت رسید.

دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی قم

• دانشگاه معارف
• دانشگاه معارف اسلامی
• دانشگاه علمی کاربردی شهرداری
• دانشگاه پیامبر اعظم
• دانشگاه علمی کاربردی صنایع دستی و گردشگری
• دانشکدهٔ علوم بهداشت
• مؤسسهٔ آموزش عالی شهاب دانش
• دانشگاه ادیان و مذاهب
• دانشگاه شهید مدنی
• دانشکدهٔ پرستاری و مامایی
• دانشگاه کریمهٔ اهل بیت
• دانشگاه علوم قرآنی
• دانشکدهٔ اصول دین
• دانشگاه علمی کاربردی هنر و فرهنگ
• دانشگاه صنعتی قم
• دانشکدهٔ حضرت معصومه
• دانشگاه پیام نور واحد کهک
• دانشگاه پیام نور واحد جعفرآباد
• دانشگاه پیام نور واحد سلفچگان
• دانشگاه حکمت قم
• موسسه آموزش عالی طلوع مهر قم
• دانشگاه صنعتی شهاب دانش (برق – فناوری اطلاعات و ارتباطات)
• پردیس قم دانشگاه تهران
• دانشکده صداوسیما – قم
• دانشگاه قم
• دانشگاه صنعتی قم
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم پزشکی قم
• دانشگاه جامع علمی کاربردی واحد استان قم
• دانشگاه مفید
• دانشگاه پیام نور
• دانشگاه معصومیه قم
• آموزشکده فنی پسران قم
• دانشگاه علوم پزشکی قم
• جامعه المصطفی العالمیه
• دانشگاه باقرالعلوم
• دانشگاه پیام نور واحد خلجستان
• دانشگاه فرهنگیان

قم پایتخت فرهنگی جهان شیعه و پایتخت دوم ادبیات کودک و نوجوان ایران، قطب تولید معارف دینی در ایران، قطب تولید مطالب اسلامی، یکی از قطب‌های تولید مسائل دینی در ایران، یکی از قطب‌های انتشار کتاب پس از تهران و بزرگ‌ترین قطب انتشار کتاب‌های دینی در خاورمیانه نیز شناخته می‌شود. قم یکی از شهرهای مهاجرپذیر ایران است تعداد زیادی از اتباع افغانستانی و پاکستانی و عرب در قم مهاجر هستند.

ویکیپدیا قم

جمع بندی

در این مقاله از https://iraniju.ir به معرفی شهر قم پرداختیم، ویژگی های جغرافیایی، آب و هوایی، مردم شناسی و تاریخی آن را بررسی کردیم، جاهای دیدنی، مراکز مذهبی و هتل های این شهر را نیز معرفی کردیم.