نیشابور کجاست؟ راهنمای جامع تاریخچه و جاهای دیدنی شهر فیروزه
اگر به دنبال پاسخی دقیق و الهام‌بخش برای نیشابور کجاست؟ هستید، بدانید این شهر تاریخی در ارتفاع حدود ۱۲۵۰ متری از سطح دریا و در ۷۷۳ کیلومتری شرق تهران و ۱۱۵ کیلومتری غرب مشهد قرار گرفته است.
نام نیشابور با تاریخ‌های اثرگذار گره خورده: از فتح اسلامی در سال ۶۴۳ میلادی تا سقوط خونبار به دست مغولان در ۱۲۲۱ میلادی. این شهر کهن در دامنههای جنوبی رشته‌کوه بینالود جای گرفته و قرن‌ها دروازه‌ای مهم بر مسیر جاده ابریشم و نمادی از شکوفایی تمدن ایرانی بوده است. در ادامه، با نگاهی جامع به جغرافیا، تاریخ، فرهنگ، جاهای دیدنی، سوغات و راه‌های دسترسی، چهره پرلایه و پرآوازه نیشابور را مرور می‌کنیم.
موقعیت جغرافیایی و اهمیت تاریخی
نیشابور یا نیشاپور از مهم‌ترین شهرهای تاریخی، گردشگری و صنعتی خراسان است. این شهر در دامنههای جنوبی رشته‌کوه بینالود و در شمال دشت نیشابور قرار دارد و به دلیل موقعیت راهبردی-دفاعی و قرارگیری بر یکی از شاهراه‌های اصلی جاده ابریشم، در تمدن ایرانی-اسلامی جایگاهی ممتاز یافته است. این شهر دومین شهر بزرگ در میان استان‌های خراسان ایران و سومین شهر بزرگ شرق کشور پس از مشهد و زاهدان به شمار می‌رود.
این شهر باستانی در دورههای تاریخی مختلف نام‌ها و لقب‌های بسیاری به خود دیده است: از «ابرشهر» و «نیشاپور» تا عناوینی چون «دارالعلم»، «چشم خراسان»، «کلانشهر مشرق‌زمین» و «ام‌البلاد». این تعدد نام‌ها، نمود حضور پایدار و اثرگذار در گذر دوران‌هاست. همچنین نیشابور به «شهر فیروزه» شهره است؛ شهری که با دلپسندترین و باکیفیتترین فیروزه در گستره تاریخ، به مرکز صادرات این سنگ گران‌بها شناخته میشده است.
در سیمای شهری امروز، نیشابور با سه منطقه اداری و آثار برجسته‌ای همچون آرامگاه خیام و آرامگاه عطار، مجتمع اخترشناسی و افلاک‌نمای خیام، عمارت و باغ امین اسلامی و باغ ملی شناخته می‌شود. حضور مجتمع فولاد خراسان، نیروگاه سیکل ترکیبی خیام و سه شهرک صنعتی نیز وجهی صنعتی و پویا به اقتصاد شهر بخشیده است. از منظر فرهنگی، این شهر در حافظه جمعی ایران به عنوان یکی از کانون‌های بزرگ علم و هنر در دوران طلایی اسلامی جای دارد.
سیر تحول تاریخی از باستان تا دوران معاصر
تاریخ نیشابور از ژرفای اسطوره تا واقعیت تاریخی امتداد یافته است. در اوستا از حوزه جغرافیایی «رَئِوَنْت/ریوند» یاد شده و روایت‌های پهلوی از آذر بُرزین‌مِهر، یکی از سه آتش بهرام، سخن میگویند که بر کوه ریوند در نزدیکی نیشابور می‌درخشیده است.
یافته‌های باستان‌شناسی، حضور دورههای پیشاتاریخی تا ساسانی را در پهنه شهر فیروزه نشان می‌دهد و محوطه‌هایی چون سه‌تپه در جنوب دشت نیشابور، ارتباط‌های کهن این بوم با همدان و ترکمنستان را گواهی می‌کنند.
ریشه نام و دوره ساسانی
نام «نیشابور/نیشاپور» دگرگون‌شده «نیو شاهپوهر» (شهر نوساخته شاپور) است. بنابر منابع، شاپور ساسانی شهر را بنا نهاد و ابرشهر (نام باستانی منطقه) در دوره ساسانی از مراکز مهم اداری-نظامی و فرهنگی بود. قرارگیری بر شاهراه شرق به غرب، آن را به یکی از باراندازهای اصلی کاروان‌ها بدل کرد و نظام مالیاتی و ضرابخانه‌ای توسعه‌یافته‌ای در آن سامان استقرار یافت. در همین دوران، زیارتگاه بزرگ آذر برزین‌مهر در ناحیه ریوند، این شهر را به کانونی مذهبی و فرهنگی ارتقا داد.
فتح اسلامی و عصر زرین میانه
فتح اسلامی نیشابور در میانه قرن هفتم میلادی (۶۴۳ یا ۶۵۰ میلادی، به روایت منابع) ثبت شده است. پس از آن، در تقسیم‌بندی خراسان به یکی از چهار ربع تبدیل شد و در سده‌های میانه، به شهری خوش‌هوا، آباد و ثروتمند شناخته آمد. ابن‌حوقل و مقدسی آنرا شهری پرمحله با خیابان‌های فراخ، بازارهای بزرگ و مسجد جامع باشکوه وصف کردهاند. رودخانه نیشابور ده‌ها آسیاب را می‌گرداند و قنات‌ها زیر خانه‌ها جریان داشتند. پارچه‌های نخی و ابریشمی این شهر به سایر نواحی صادر می‌شد و کاروان‌ها پیوسته به آن رفت‌وآمد داشتند.
در سده نهم میلادی، نیشابور پایتخت طاهریان پس از مرو شد و مرکزیت سیاسی-اداری یافت. داستان ساخت «شادیاخ» و توسعه عمرانی در این دوره، تصویری از اراده برای ساماندهی شهری و مهار ناآرامی‌ها را نشان می‌دهد. با این همه، فراز و فرودهای تاریخی ادامه یافت؛ از قحطی اوایل قرن پنجم هجری تا درگیری‌های مذهبی سده ششم و هجوم غزها.
یورش مغول و بازسازی‌های بعدی
در ۱۲۲۱ میلادی، نیشابور به فرمان تولوی‌خان سقوط کرد و به روایت منابع اسلامی، ویرانی بی‌سابقه‌ای را تجربه کرد. با وجود این، در دوران ایلخانان، چهره‌ای از آبادانی و بازسازی به چشم آمد و شهر جدید در شمال و غرب شهر قدیم بنا شد. ابن‌بطوطه در قرن هشتم هجری آنرا «دمشق کوچک» خواند؛ شهری با فراوانی میوه‌ها، نهرهای روان، بازارهای گسترده و مسجدی نوساخته با چهار مدرسه.
از صفویان تا قاجار و دوران معاصر
در دوره صفوی، نیشابور شاهد ساخت‌وسازهای شهری مانند کاروانسرای شاه‌عباسی، کاروانسرای قدمگاه، بازار سرپوشیده، گرمابه گلشن و بناهای مذهبی چون مسجد محمد محروق و زیارتگاه قدمگاه بود. در سده‌های بعد، رویدادهایی چون تصرف شهر به دست احمدشاه درانی، قحط‌سالی و رکود بازار، و سپس ورود صنعت چاپ، سینما و شکل‌گیری شهرداری (۱۹۳۱ میلادی) رخ داد. ایستگاه راهآهن نیشابور در ۱ مرداد ۱۳۳۵ افتتاح شد و بعدها با توسعه تقاطع غیرهمسطح، به یکی از ایستگاه‌های مهم راهآهن خراسان بدل شد.
از رخدادهای مهم معاصر میتوان به زلزله ۲۰۱۲ با دامنه ۶ ریشتر، فاجعه قطار ۲۰۰۴ در نزدیکی ایستگاه خیام و انتخاب نیشابور به عنوان دومین پایتخت کتاب ایران (۱۳۹۵) اشاره کرد. این شهر همچنین از سوی یونسکو «پایتخت علوم زمین ایران» معرفی شده و عضویت در شبکه‌هایی چون جامعه کهن شهرها (LHC) و ICCN را دارد. امروز، این شهر همچنان به پشتوانه میراث تاریخی و ظرفیت‌های صنعتی و فرهنگی، نقشی اثرگذار در شرق ایران ایفا می‌کند.
ویژگی‌های جغرافیایی و مروری بر آب‌وهوا
نیشابور در پهنه‌ای میان کوه و دشت قرار گرفته است: رشته‌کوه بینالود در شمال شهر، جاده باغرود در شمال‌شرق، بستر شنی رودخانه فاروب‌رومان در شمال‌غرب و دشت نیشابور در جنوب، چهار سوی جغرافیایی آن را تعریف می‌کنند. جای‌گیری شهر بر محور جاده ۴۴ ایران (بخشی از بزرگراه ۱ آسیا) و بر مسیر ریلی تهران-مشهد، دسترسی آن را برای سفرهای داخلی و زیارتی-گردشی آسان کرده است.
آب‌وهوای نیشابور، بهطور کلی با تابستان‌های خشک و گرم و زمستان‌های سرد و کوتاه شناخته می‌شود. تفاوت ارتفاعی نزدیک به ۲۳۰۰ متر میان دشت و کوهستان‌های اطراف، به تنوع خرداقلیم‌ها در محدوده شهرستان می‌انجامد. از گذشته نیز خوش‌هوایی آن مورد توجه جغرافی‌دانان بوده؛ تا آن‌جا که نویسندگان محلی از «هوای قوی» و تأثیر آن بر درازی عمر ساکنان سخن رانده‌اند.
نکته مهم دیگر، گسل‌ها و پیشینه زلزله‌های ویرانگر در این ناحیه است. بر پایه گزارش‌های تاریخی، بهطور میانگین این شهر در هر چند دهه یکبار از زمینلرزههای قابل توجه آسیب دیده و زلزله‌های بزرگی چون رخدادهای ۶۶۸ و ۷۰۸ هجری تا حد ویرانی کامل شهر پیش رفته‌اند. آگاهی نسبت به این سابقه، بخشی از شناخت واقع‌بینانه از جغرافیای نیشابور است.
فاصله‌ها و مسیرهای دسترسی
نیشابور از طریق جاده و ریل به مراکز مهم کشور و مرزهای بین‌المللی وصل است. فاصله‌ها و مسیرهای کلیدی به‌صورت زیر گزارش شده‌اند:
| مبدأ/نقطه مرجع | نوع مسیر | فاصله تقریبی |
| تهران | جاده ۴۴ (بخشی از بزرگراه ۱ آسیا) | ۷۷۳ کیلومتر به سمت شرق |
| مشهد | جاده ۴۴ و خطوط ریلی | ۱۱۵ کیلومتر به سمت شرق |
| گذرگاه مرزی باجگیران | جاده‌ای | ۲۲۱ کیلومتر |
| نزدیک‌ترین پایتخت (عشق‌آباد) | جاده‌ای | ۲۵۵ کیلومتر |
نگاهی به فرهنگ، زبان و سنت‌های محلی
نیشابور در تاریخ فرهنگ ایران، «دارالعلم» و «معدن فضلا» خوانده شده است. این شهر زادگاه و زیستگاه چهره‌های برجسته‌ای چون عمر خیام و فریدالدین عطار بوده و با شبکه‌ای از مدارس، مراکز آموزشی و حلقه‌های علمی و ادبی در دورههای مختلف اسلامی شناخته می‌شود. سنت‌های فکری چون حدیث، تصوف و شعر فارسی در اینجا ریشه‌ای عمیق دارند و بسیاری از تذکره‌ها و تاریخ‌های محلی به شکوفایی علمی-فرهنگی آن گواهی می‌دهند.
زبان رایج مردم این شهر فارسی با گویش نیشابوری است. مقدسی در سده‌های میانه، زبان نیشابوریان را فصیح و قابل فهم وصف می‌کند و از ویژگی‌های آوایی-صرفی آن یاد کرده است. امروز نیز فارسی زبان مشترک اکثریت است و اقلیتی از ترک‌های خراسان و کردهای کرمانج در شهر ساکن‌اند. ترکیب قومیتی شهرستان از گروه‌های فارس، ترک، کرد، بلوچ، عرب و ارمنی تشکیل شده و فارسی زبان پیونددهنده این تنوع است.
در بعد دینی، از سده هفتم میلادی تاکنون اسلام دین نخست نیشابور بوده و از سده شانزدهم میلادی فقه شیعه دوازده‌امامی بیشترین پیروان را داشته است. در گذشته، اسماعیلیان، شافعیان و جریان‌های معتزلی و کرامی نیز حضور پررنگ داشتند. مسیحیان نسطوری در سده‌های میانه جمعیتی قابل توجه داشتند و نشانه‌هایی از کلیسای جامع در منابع آمده است؛ در سده بیستم، ارمنیان نیز در رونق فرهنگی-شهری نقشی ایفا کردند. نیشابور کهن، همچنین با عناصر آیینی ایران باستان مانند آذر بُرزین‌مِهر پیوند خورده است.
از آیین‌های بومی، سنت‌های باران‌خواهی مانند «چوله‌قزک» با مشارکت کودکان نقل شده و بسیاری از آداب عمومی ایرانی مانند نوروز، سیزده‌به‌در، شب یلدا و مراسم محرم با رنگ‌وبوی محلی در روستاها و محلات برگزار می‌شود. هنر و صنعت سفالگری نیشابور، با نقوش گیاهی، حیوانی و کتیبه‌های کوفی، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ هنر ایران دارد و تداوم سنت‌های هنری ساسانی بر سفالینه‌های آن از نکات برجسته میراث مادی شهر است.
جاهای دیدنی نیشابور: از مقبره‌ها تا باغ‌ها و کاروانسراها
پهنه شهری و پیرامونی این شهر سرشار از یادگارهای تاریخی و طبیعی است. بخش مهمی از بقایای ابرشهر (نیشابور کهن) در کرانه جنوبی شهر کنونی دیده می‌شود و خاطره شهر بزرگ عصر طلایی اسلامی را زنده می‌کند. درون شهر و نواحی اطراف نیز بناها و مناظر چشم‌نواز، مقصد علاقه‌مندان به تاریخ، ادب، عرفان و طبیعت است.
- آرامگاه خیام: نماد خرد و شعر رباعی، در مجموعه‌ای باغ‌گونه کهن.
- آرامگاه عطار: شاعر و عارف بزرگ؛ در جوار کمال‌الملک به خاک سپرده شده.
- مجتمع اخترشناسی و افلاک‌نمای خیام: نشانی از پیوند با دانش نجوم و تقویم؛ پروژه‌ای یادمانی در شهر.
- مسجد جامع : بنایی ماندگار با تاریخ ساخت در ۱۴۹۳ میلادی، کهن‌ترین سازه در محدوده کنونی شهر.
- شادیاخ: بقایای یکی از کانون‌های حکومتی و مسکونی بزرگ در عصر طاهریان و پس از آن.
- کاروانسرای شاه‌عباسی و کاروانسرای قدمگاه: یادگارهای دوره صفوی در مسیر کاروانی.
- بازار سرپوشیده و گرمابه گلشن: عناصر شاخص ساختار شهری صفوی.
- مسجد و زیارتگاه قدمگاه، مسجد محمد محروق و آرامگاه فضل: کانون‌های مذهبی و تاریخی شهر.
- باغ ملی نیشابور و عمارت و باغ امین اسلامی: فضاهای شهری خاطره‌انگیز برای گردش و تفرج.
- مدرسه گلشن، آرامگاه مغربی، قلعه شورگز و کاروانسرای فخر داوود: مجموعه‌ای از بناهای تاریخی پراکنده در شهر و پیرامون.
- چشم‌اندازهای طبیعی: دامنههای بینالود، جاده باغرود و بستر رودخانه فاروب‌رومان.
خوراک و محصولات بومی: آنچه منابع تاریخی روایت می‌کنند
منابع تاریخیِ مورد استناد این راهنما، تمرکز بیشتری بر ساختار شهری، بازارها، رودها، قنات‌ها و صنایع نیشابور دارند تا بر فهرست تفصیلی خوراک‌های بومی. با این‌حال، توصیف‌هایی مانند تعبیر «دمشق کوچک» از سوی ابن‌بطوطه، به فراوانی میوه و رونق باغ‌ها و نهرها اشاره دارد. همچنین، رونق تجارت در سده‌های میانه و حضور بازارهای پرکالا تصویر روشنی از تنوع خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های آن روزگار به دست می‌دهد، هرچند نام‌برداری از غذاهای خاص محلی در این منابع نیامده است.
اقامت و تدارک سفر: راه‌ها، پایانه‌ها و شبکه حمل‌ونقل
برای برنامه‌ریزی سفر به نیشابور، شناخت مسیرها و امکانات حمل‌ونقل کلیدی است. این شهر بر سر مسیر جاده ۴۴ ایران قرار دارد و اتصال ریلی مستقیم با تهران و مشهد دارد. پایانه مسافربری مرکزی، جابه‌جایی مسافران به بیشتر شهرهای ایران را پوشش می‌دهد. سازمان اتوبوسرانی نیشابور یکی از قدیمی‌ترین خطوط حمل‌ونقل شهری شرق کشور را از سال ۱۳۷۲ راه‌اندازی کرده و روزانه ده‌ها هزار نفر با آن جابه‌جا می‌شوند. ایستگاه راهآهن نیشابور که از سال ۱۳۳۵ فعال است، روزانه حدود ۵ هزار مسافر را سرویس‌دهی می‌کند.
از منظر زیرساخت‌ها، تقاطع غیرهمسطح ایستگاه (افتتاح در دی ۱۳۸۸) به عنوان یکی از پروژه‌های بزرگ پیوند راه و راهآهن معرفی شده است. این شبکه حمل‌ونقل، دسترسی به مسیرهای زیارتی، گردشگری و اقتصادی شرق ایران را تقویت کرده و امکان سفر زمینی به صورت ایمن و قابل برنامه‌ریزی را فراهم می‌آورد.
سوغات: از فیروزه تا سفالینه‌های نقش‌دار
نیشابور با لقب «شهر فیروزه»، از دیرباز مرکز استخراج و صادرات یکی از باکیفیتترین فیروزه‌های جهان بوده است. این سنگ آبی-سبز، نه‌تنها نام شهر را در سراسر جهان طنین‌انداز کرده، که بخشی از هویت زیبایی‌شناسانه و اقتصادی این شهر را در حافظه تاریخی ایرانیان ثبت کرده است.
در کنار فیروزه، هنر سفالگری با کتیبه‌های کوفی و نقوش گیاهی و حیوانی، جایگاه ممتاز دارد. آثار سفالین که حاصل اوج هنر سده‌های سوم و چهارم هجری است، امروز در موزه‌هایی چون ایران باستان، متروپولیتن نیویورک و بریتانیا نگهداری می‌شود. در سنت بازار نیشابور، پارچه‌های نخی و ابریشمی نیز در دورههای گذشته شهرت داشتند.
اگر قصد خرید سوغات دارید، تمرکز بر داشته‌های هویتی و اصیل شهر بهترین انتخاب است:
- فیروزه نیشابور (سنگ و مصنوعات مرتبط)
- سفالینه‌های الهام‌گرفته از نقوش و خطوط سنتی نیشابور
- دست‌ساخته‌های هنری مرتبط با میراث ادبی خیام و عطار
نکات سفر: فصل مناسب، دسترسی و ایمنی
با توجه به ویژگی‌های اقلیمی نیشابور، تابستان‌ها گرم و خشک و زمستان‌ها سرد و کوتاه‌اند. اختلاف ارتفاعی میان دشت و دامنههای بینالود می‌تواند تغییرات دمایی محلی پدید آورد. بنابراین، بررسی شرایط جوی پیش از سفر و انتخاب پوشاک متناسب با فصل، بخشی از آمادگی سفر شما خواهد بود.
از نظر ایمنی، آگاهی نسبت به پیشینه لرزه‌خیزی نیشابور اهمیت دارد. گزارش‌های تاریخی از زمینلرزههای جدی در دورههای گذشته خبر می‌دهند و در دوران معاصر نیز رخدادهایی ثبت شده است. همراه داشتن اطلاعات تماس‌های امدادی محلی و پیگیری توصیه‌های مدیریت بحران منطقه، درک بهتری از شرایط فراهم می‌کند.
از نظر حمل‌ونقل، مسیر جاده ۴۴ و خطوط ریلی تهران-مشهد امکان سفر منعطف را ایجاد کردهاند. پایانه مسافربری مرکزی و ایستگاه راهآهن، گرههای اصلی جابه‌جایی درون و برون‌شهری هستند و نزدیکی شهر به مراکز زیارتی و گردشگری خراسان، این شهر را به مقصدی قابل دسترس در سفرهای چندروزه تبدیل می‌کند.
چرا نیشابور را باید دید؟ جمع‌بندی یک تجربه تاریخی و فرهنگی
نیشابور، شهری است که در لایه‌هایش می‌توانید اسطوره و تاریخ، علم و شعر، بازار و باغ، کوه و دشت را همزمان لمس کنید. اینجا پایتخت پیشین طاهریان و یکی از دارالملک‌های ایرانِ ساسانی بوده، در جاده ابریشم می‌درخشیده و در ذهن فارسی‌زبانان با خیام و عطار پیوندی ناگسستنی دارد. لقب «شهر فیروزه» فقط اشاره‌ای به معدن نیست؛ نماد کیفیت، زیبایی و اعتدال است که در توصیف «دمشق کوچک» نیز بازتاب یافته. اگر کنجکاوید لایه‌های تمدنی ایران را در یک شهر ببینید، نیشابور پاسخ شماست.
پرسش‌های پرتکرار
نیشابور کجاست و چطور میتوان به آن رسید؟
نیشابور در دامنههای جنوبی بینالود، ۱۱۵ کیلومتری غرب مشهد و ۷۷۳ کیلومتری شرق تهران واقع شده است. دسترسی از طریق جاده ۴۴ (بخشی از بزرگراه ۱ آسیا) و خط ریلی تهران-مشهد امکانپذیر است. پایانه مسافربری و ایستگاه راهآهن، گرههای اتصال به سایر شهرها هستند.
چرا به نیشابور «شهر فیروزه» میگویند؟
در تاریخ، نیشابور به عنوان مرکز صادرات دلپسندترین و باکیفیتترین فیروزه جهان شناخته میشده است. این پیشینه دیرپا، لقب «شهر فیروزه» را برای این شهر تثبیت کرده است.
جاهای دیدنی اصلی کدام‌اند؟
آرامگاه خیام و آرامگاه عطار، مسجد جامع نیشابور، شادیاخ، کاروانسرای شاه‌عباسی و قدمگاه، بازار سرپوشیده و گرمابه گلشن، باغ ملی و عمارت امین اسلامی، و چشم‌اندازهای طبیعی دامنههای بینالود از مهم‌ترین دیدنی‌ها هستند.
آیا نیشابور منطقهای زلزلهخیز است؟
منابع تاریخی از زمینلرزههای ویرانگر در این شهر یاد کردهاند و بهطور میانگین، در دورههای گذشته این شهر هر چند دهه یکبار از رخدادهای لرزهای آسیب دیده است. در روزگار معاصر نیز رخدادهایی مانند زلزله ۲۰۱۲ ثبت شده است.
ضمائم کوتاه: مردم و اقتصاد در یک نگاه
در سرشماری ۱۳۹۰، جمعیت شهر نیشابور ۲۳۹٬۱۸۵ نفر، بخش مرکزی ۳۱۹٬۵۷۶ نفر و کل شهرستان ۴۳۳٬۱۰۵ نفر گزارش شده است. این شهر دومین قطب صنعتی استان پس از مشهد است و اقتصاد آن بر کشاورزی-دام‌پروری، بازرگانی و صنایع متنوعی چون فولاد، لبنیات، بافندگی، لوازم خانگی، مصالح ساختمانی و غذایی استوار است. وجود سه شهرک صنعتی به نام‌های خیام، عطار و کمال‌الملک، نقشه صنعتی شهر را تقویت کرده است.
از بُعد هویتی، نیشابور شهر پیوندهای بین‌المللی نیز هست؛ عضویت در جامعه کهن شهرها (LHC) و ICCN (وابسته به یونسکو) و معرفی به عنوان «پایتخت علوم زمین ایران»، جایگاه این شهر را در شبکه گفت‌وگوی فرهنگ‌ها و دانش‌ها برجسته می‌کند.
راهنمای سریع برنامه‌ریزی بازدید
برای پوشش مؤثر تجربه سفر، یک برنامه یک تا دو روزه می‌تواند شامل دیدار از آرامگاه خیام و عطار، مسجد جامع، باغ ملی و یک یا دو کاروانسرا باشد؛ و در صورت علاقه به طبیعت، زمان جداگانه‌ای برای مسیر باغرود و تماشای چشم‌انداز بینالود در نظر گرفته شود. پیشنهاد می‌شود بازدید از مجموعه‌های تاریخی در ساعات نخست روز انجام شود تا از نظر زمانی و نور، بهترین کیفیت را تجربه کنید.
