سد ماملو کجاست؟ راهنمای گردشگری و مسیر+ بحران کم آبی 1404
اگر اهل طبیعت‌گردی اطراف تهران باشید یا حتی نگران وضعیت منابع آب تهران، احتمالاً نام «سد ماملو» به گوشتان خورده است. این سد که در جنوب‌شرق پایتخت، نزدیک روستای ماملو در منطقه جاجرود واقع شده، نقش پررنگی در تأمین آب شرب، کشاورزی و حتی صنعت استان تهران دارد. اما مسئله‌ای که این روزها بیشتر درباره آن صحبت می‌شود، نه فقط کارکرد آن، بلکه وضعیت بحرانی آب درون آن است. در ایرانیجو تلاش کرده‌ایم هم اطلاعات فنی و کاربردی ارائه دهیم، هم مسیر درست برای بازدید و ماهیگیری را معرفی کنیم، و هم درباره چالش‌هایی که آینده این سد را تهدید می‌کند صحبت کنیم.
سد ماملو کجاست؟ موقعیت جغرافیایی
سد ماملو در فاصله ۴۵ کیلومتری جنوب‌شرقی تهران، یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های آبی کشور است. این سد خاکی با ظرفیت ۲۵۰ میلیون مترمکعب، از سال ۱۳۸۶ تاکنون، در تأمین آب شرب تهران، کشاورزی دشت ورامین، و کنترل سیلاب نقش حیاتی ایفا کرده است.
داستان ساخت سد؛ چرا این مکان، چرا آن زمان؟
اواخر دهه ۷۰ خورشیدی، دولت با چالشی جدی در زمینه کاهش منابع آب در شرق و جنوب تهران مواجه بود. به‌واسطه نیاز روزافزون مردم و زمین‌های کشاورزی، تصمیم گرفته شد بر روی رودخانه‌های جاجرود و تار، یک سد مخزنی ساخته شود. عملیات اجرایی پروژه از سال ۱۳۷۹ آغاز شد و پس از هفت سال تلاش، در سال ۱۳۸۶ به مرحله آبگیری رسید. در نهایت، سد ماملو در بهمن ۱۳۸۹ به‌طور رسمی افتتاح شد. از آن زمان تاکنون، این سد به یکی از نقاط اتکای اصلی آبی استان تهران تبدیل شده است.
مشخصات فنی سد ماملو به زبان ساده
سد ماملو از نوع خاکی با هسته رسی است؛ به این معنا که بخش میانی آن کاملاً نفوذناپذیر طراحی شده تا مانع نشت آب شود. ارتفاع آن از پی حدود ۸۹ متر و طول تاج آن ۸۰۷ متر است. حجم کل مخزن سد نزدیک به ۲۵۰ میلیون مترمکعب است که از این مقدار، ۲۲۲ میلیون مترمکعب آن مفید و قابل بهره‌برداری است. منطقه آبریز سد نیز حدود ۱۷۵۰ کیلومترمربع وسعت دارد و به‌طور میانگین سالانه ۲۸۴ میلیون مترمکعب آب وارد آن می‌شود.
| ویژگی | مقدار |
|---|---|
| نوع سد | خاکی با هسته رسی |
| ارتفاع از پی | ۸۹ متر |
| طول تاج | ۸۰۷ متر |
| حجم کل مخزن | ۲۵۰ میلیون مترمکعب |
| حجم مفید | ۲۲۲ میلیون مترمکعب |
| حوضه آبریز | ۱۷۵۰ کیلومترمربع |
| آورد سالانه | حدود ۲۸۴ میلیون مترمکعب |
| کاربردها | شرب، کشاورزی، صنعت، کنترل سیلاب |
کارکردهای چندگانه سد ماملو
سازه ماملو تنها یک مخزن برای ذخیره آب نیست. کارکرد آن چندوجهی است. در گام نخست، به‌عنوان تأمین‌کننده آب شرب شرق و جنوب تهران، سالانه حدود ۱۲۰ میلیون مترمکعب آب برای این مناطق فراهم می‌کند. افزون بر آن، نزدیک به ۹۰ میلیون مترمکعب آب برای مصارف کشاورزی در دشت‌های ورامین، پاکدشت و پیشوا تأمین می‌شود. همچنین، ۳۰ میلیون مترمکعب دیگر به صنایع اطراف اختصاص داده می‌شود.
کارکرد دیگری که شاید کمتر به چشم بیاید، کنترل سیلاب‌های فصلی است. به‌ویژه در سال‌هایی که بارش‌ها شدید می‌شود، این سد با مهار آب‌های سطحی، از بروز خسارات جدی در مناطق پایین‌دست جلوگیری می‌کند.
بحران آب؛ وقتی سد، خود تشنه می‌شود!
ممکن است تصور کنید سد ماملو همیشه پر از آب است و جای نگرانی وجود ندارد، اما واقعیت کاملاً متفاوت است. طبق گزارش‌های رسمی منتشرشده از سوی وزارت نیرو، در تابستان ۱۴۰۴، تنها حدود ۱۵ درصد از ظرفیت مخزن پر بوده است. این عدد به‌وضوح زنگ خطری برای آینده منابع آبی تهران است. عوامل مؤثر در این وضعیت عبارت‌اند از:
- کاهش جدی بارندگی در سال‌های اخیر
- برداشت‌های بی‌رویه و خارج از برنامه از منابع ورودی
- ورود فاضلاب شهری از مناطق بالادست مانند بومهن و رودهن
- فقدان مدیریت یکپارچه منابع آبی در حوضه آبریز
این بحران صرفاً مربوط به سد ماملو نیست؛ بلکه نشانه‌ای از چالشی گسترده‌تر در سطح کلان تهران است.
تجربه بازدید و ماهیگیری در سد ماملو
با وجود بحران‌ها، سد ماملو هنوز یکی از نقاط نسبتاً بکر اطراف تهران است که می‌توان ساعاتی از روز را در طبیعت آرام آن سپری کرد. مسیر دسترسی نیز ساده است: از شرق تهران به‌سمت جاده جاجرود حرکت کنید، از پردیس عبور کرده و وارد مسیر روستای ماملو شوید. جاده تا نزدیکی سد آسفالت است و با خودروی شخصی به‌راحتی قابل پیمایش است.
ماهیگیری در این سد مجاز است، اما با دریافت مجوز روزانه از اداره محیط‌زیست استان تهران. همچنین تنها استفاده از قلاب تکی مجاز است. گونه‌هایی مانند قزل‌آلا، کپور و آمور در آب‌های این سد دیده می‌شوند و بهترین زمان برای ماهیگیری از اردیبهشت تا مهرماه است.
علاوه بر ماهیگیری، طبیعت اطراف سد بسیار دیدنی است. مسیرهای پیاده‌روی، فرصت‌های عکاسی، پرنده‌نگری و پیک‌نیک در دل طبیعت از جمله فعالیت‌هایی هستند که می‌توان از آن‌ها لذت برد. فقط لطفاً محیط را تمیز نگه دارید و زباله‌ها را با خود بازگردانید.
سه سؤال پرتکرار درباره سد ماملو
آیا بدون مجوز هم می‌توان ماهیگیری کرد؟
خیر؛ ماهیگیری بدون مجوز غیرقانونی است و به اکوسیستم آسیب وارد می‌کند.
وضعیت فعلی آب در سد چگونه است؟
بسیار نگرانکننده. تنها ۱۵ درصد از ظرفیت مخزن در تابستان ۱۴۰۴ پر بوده و هشدارهایی مبنی بر خالیشدن کامل آن ظرف چند هفته آینده داده شده است.
چه فصلی برای بازدید بهتر است؟
قطعاً بهار و اوایل پاییز؛ زمانی که سطح آب مناسب، هوا مطبوع و طبیعت اطراف سرزنده است.
تیجه‌گیری: آینده ماملو در گرو تصمیم‌های امروز ماست
سد ماملو، تنها یک سازه مهندسی نیست؛ بلکه نمادی است از بحران‌ها و امیدهایی که در مدیریت منابع آب پایتخت با آن‌ها روبه‌رو هستیم. اگرچه در حال حاضر با چالش‌هایی نظیر کم‌آبی، آلودگی و بهره‌برداری ناپایدار مواجه است، اما همچنان می‌تواند با مدیریت صحیح، آموزش عمومی و مشارکت مردمی، به الگویی از پایداری تبدیل شود. آینده این سد، آینده ماست. منبع
